Onun ecazkar sənəti, melodiyası

 

Əmi­ro­vu xalq mah­nı­sı­nın ecaz­kar gücü hə­lə uşaq­lı­q­dan ağu­şu­na al­mış­dı. Onun ata­sı Mə­şə­di Cə­mil Əmi­rov məş­­hur tar­zən, muğam ifa­çı­sı idi. So­nra­dan müəl­lim­liyə baş­lay­an ata Əmi­rov doğma şə­hə­rin­də ilk mu­si­qi mək­tə­bi­nin ya­ra­dıcı­sı ki­mi yad­da qa­lıb. So­nra­lar o, mu­si­qi mək­tə­bi­nə rəh­bər­lik də edib. Bir çox di­g­ər məş­hur mu­si­qi­çi­lər ki­mi, Fi­k­rət Əmi­ro­vun ata­sı da əs­lən Şu­şa şə­hə­rin­dən idi. "Ata­mın doğma şə­hə­ri olan Şu­şa, hə­qi­qə­tən də, Za­qaf­qa­ziy­a­nın kon­ser­va­to­riy­a­sı sayı­lır", - deyə Fi­k­rət Əmi­rov bil­di­rir­di: "...Mə­nə səs­lə­rin dünya­sı­nı, muğa­mın sir­ri­ni məhz atam açıb. O za­man mən hə­lə uşaq idim. Tar­da onu yam­sı­la­mağa ça­lı­şır­dım. Bə­zən bu, mən­də yax­şı alı­nır­dı və bu za­man çox se­vi­nir­dim". Xalq mu­si­qi­si Fi­k­rət Əmi­ro­vu lap uşaq­lıq il­lə­rin­dən baş­lay­a­raq, öm­rünün so­nu­na­dək müşay­i­ət edib. O, kon­ser­va­to­riy­a­nı bi­tir­dik­dən so­nra mil­li me­lo­diy­a­la­rı aka­de­mik mu­si­qi nə­zə­riyyə­si ba­xı­mın­dan təh­lil edib.

 Da­hi Hacı­bəy­o­vun tə­lə­bə­si

Müha­ri­bə il­lə­ri idi. Cəb­hə­də ya­ra­lan­mış Əmi­­rov Ba­kıya qayıt­mış­dı. O, Üzey­ir Hacı­bəy­o­vun həy­a­tı­nın son il­lə­rin­də onun­la ça­lış­ma­ğa macal tap­dı. Xalq mu­­si­qi­si ma­te­ri­al­la­rı ilə ça­lı­şan Hacı­bəy­ov gənc bə­s­­­tə­ka­ra cid­di tə­sir gö­s­tə­rə bil­miş­di. "Mə­ni Üzey­ir Hacı­bəy­o­vun iş­lə­ri­nin da­va­m­çı­la­rın­dan bi­ri ad­lan­dı­rır­lar. Mən bu­nun­la fəxr edi­rəm", - deyə Əmi­rov ya­zır­dı. San­ki bu­nun tə­s­di­qi ola­raq, 1949-cu il­də - müəl­li­mi­nin və­fa­tın­dan bir il so­nra F.Əmi­rov Ü.Hacı­bəy­o­va həsr et­diyi mu­si­qi po­ema­sı­nı bə­s­tə­ləy­ib. Bu, sim­li alət­lər­lə for­te­pi­a­no­nun zə­rif ahə­ng­i­dir. Bun­dan baş­qa, 1943-cü il­də Hacı­bəy­o­vun ar­tıq se­vi­lən, xalq ope­ret­ta­la­rı­nın tə­si­ri ilə Əmi­rov­da öz mu­si­qi­li ko­me­diy­a­sı­nı ya­rat­maq ide­y­a­sı ya­ra­nıb. O, "Ürək­ça­lan­lar" ad­la­nır­dı. Ope­ret­ta­nın ya­ran­ma pro­se­si­ni Üzey­ir Hacı­bəy­o­vun özü də iz­ləy­ib və Əmi­ro­va çox dəy­ər­li məs­lə­hət­lə­ri­ni ve­rib. Bu, ağır müha­ri­bə il­lə­rin­də olub. O za­man ope­ret­ta və ya ta­ma­şa qoy­ul­ma­sı çox çə­tin idi. Aktyor­lar, adi iş­çi­lər be­lə, ça­tış­mır­dı. İş­lə­mək üçün şə­ra­it də yox idi. Bu­na bax­may­a­raq, Ü.Hacı­bəy­ov o za­man ye­nicə açıl­mış Döv­lət Mu­si­qi­li Ko­me­diya Te­a­t­rın­da ta­ma­şa­nı səh­nə­ləş­dir­məyə na­il olub. Ko­me­diya ta­ma­şa­çı­lar tə­rə­fin­dən müsbət qar­şı­la­nıb. Bir müddət so­nra isə Əmi­rov da­ha nə­fis "Xoş xə­bər" ope­ret­ta­sı­nı ya­zıb. Bə­s­tə­kar bu ope­ret­ta üzə­rin­də çox ça­lı­şıb və onu 1946-cı il­də ta­mam­layıb. Da­ha so­nra "Ul­duz" ope­ra­sı, "Bö­yük Və­tən müha­ri­bə­si qəh­rə­man­la­rı­nın xa­ti­rə­si­nə" sim­fo­nik po­ema, "Skrip­ka, for­te­pi­a­no və or­kestr üçün" kon­sert ya­zı­lıb. Am­ma o dövrün ən böyük ha­di­sə­si Əmi­ro­vun "Ni­za­mi" sim­fo­niy­a­sı idi. Bu, Azər­baycan­da sim­li mu­si­qi alət­lə­ri üçün bə­s­tə­lən­miş ilk sim­fo­niya idi. Nə­hay­ət, gü­man ki, bə­s­tə­kar üçün əsas ha­di­sə onun Azər­baycan­da ilk də­fə sim­fo­nik muğam­lar - "Şur" və "Kürd ov­şa­rı" - bə­s­tə­lə­mə­si idi. Əmi­rov bu muğam­lar­da özünün əsas na­iliyyət­lə­ri­ni və bi­lik­lə­ri­ni bir­ləş­dir­miş­di - uşaq­lı­q­dan sev­diyi Qa­ra­­bağ muğa­mı və Av­ro­pa­nın sim­fo­nik mu­si­qi­si­ni. "Şur" və "Kürd ov­şa­rı" sim­fo­nik muğam­la­rı­nın ya­ran­ma­sı Bülbülün tə­şəbbüsü idi. Bülbül bu vax­ta­dək yaz­dığım əsər­lər­də mə­nim ən ya­xın do­stum, məs­lə­hət­çim və yar­dı­m­çım olub", - deyə F.Əmi­rov xa­tır­layır­dı. Bu iki əsər ay­rı-ay­rı­lı­q­da səs­lən­sə də, əs­lin­də, ümu­mi mu­si­qi möv­zu­la­rı və idey­a­sı ilə bir­lə­şib. On­lar, hə­qi­qə­tən də, Azər­baycan sər­həd­lə­rin­dən kə­nar­da da mu­si­qi ha­di­sə­si­nə çe­v­ril­di­lər, bir ne­çə nüfuz­lu müka­fa­ta lay­iq görüldülər. Fak­ti­ki ola­raq, on­lar sim­fo­nik muğam ja­n­rı­nın əsa­sı­nı qoy­ub­lar. Bu ənə­nə so­nra­dan Öz­bə­ki­s­tan və Taci­ki­s­tan­da da da­vam et­di­ril­di. Sim­fo­nik muğam­lar nüfuz­lu sim­fo­nik or­kest­lər tə­rə­fin­dən ifa olun­mağa baş­la­dı. Dünyaca məş­hur di­ri­jor­lar­dan olan Le­o­pold Sto­kov­ski uzaq 50-ci il­lər­də Fi­k­rət Əmi­ro­va ya­zır­dı: "Əziz cə­nab Əmi­rov! Biz si­zin sim­fo­nik muğam­la­rı­nı­zı Hyu­s­ton və Te­xa­s­da ifa et­dik­də or­kestr də, din­ləy­ici­lər də hey­ran­lıq içə­ri­sin­də idi­lər. Bu böyük həz­zə gö­rə si­zə min­nət­da­rıq".

Köh­nə ilə ye­ni­ni bir­ləş­dir­mək baca­rığı

So­nra­kı il­lər­də Əmi­rov no­va­tor­lu­q­dan im­ti­na et­mə­di, ək­si­nə, onu ya­ra­dıcı­lığı­nın əsas idey­a­sı­na çe­vir­di. Bir ne­çə jan­rda iş­ləy­ən bə­s­tə­kar ek­s­pe­ri­men­t­lə­rə əl atır, ya­ra­dıcı­lı­ğın­­da hər za­man xalq mu­si­qi­si­nin əsas­­la­rı­na yer ayı­rır­dı. 1953-cü il­də o, C.Cab­bar­lı­nın ey­ni­ad­lı dra­mı əsa­sın­da məş­hur "Se­vil" ope­ra­sı­nı yaz­dı və səh­nə­ləş­dir­di. "Cab­bar­lı­nın iş­lə­ri mə­nə or­ta mək­tə­b­dən ta­nış­dır. 30-cu il­lə­rin əv­vəl­lə­rin­də Gəncə Şə­hər Dram Te­a­t­rın­da Se­vi­lin oğlu­nu - ba­laca Gün­düzü oy­na­ma­lı ol­mu­şam. ...Ope­ram­da dra­mın əsas idey­a­sı­nı qo­ruy­ub sax­la­mağa ça­lış­mı­şam. Bu, Şərq qa­dı­nı­nın öz in­san­lıq hüquq­la­rı uğrun­da müba­ri­zə­si, ye­ni pro­le­tar mə­də­niyyə­ti­nin bur­jua az­lıq­la müba­ri­zə­sin­də­ki pa­fo­s­dur. Ope­ra­nın ər­səyə gə­ti­ril­mə­si pro­se­si boy­unca Cə­fər Cab­­bar­lı­nın dram­la­rı ilə Çay­kov­ski­nin ope­ra­la­rı­nın qəh­rə­man­la­rı­nın xa­rak­te­ri ara­sın­da­kı bən­zər­lik mə­ni ra­hat bu­rax­mayıb. Se­vil və Tatya­na, Ba­laş və Ger­man da­xi­li xüsu­siyyət­lə­ri­nə gö­rə bir-bir­lə­ri­nə çox ya­xın­dır­lar", - deyə F. Əmi­rov bil­di­rir­di. 50-60-cı il­lər­də Əmi­rov sim­fo­nik or­kestr ilə çox sıx iş­ləy­ir­di. Nə­ha- y­ət, 1968-ci il­də o, ye­ni­dən sim­fo­nik muğa­ma qayıt­dı və Ha­fiz­lə Sə­di­nin şe­ir­lə­ri­nin mo­ti­vi əsa­sın­da yaz­dığı əf­­sa­nə­vi "Gülüstan Bay­a­tı-Şi­razı"nı ya­rat­dı. So­nra­kı on il ər­zin­də Fi­k­rət Əmi­rov köh­nə iş­lə­ri­nə "əl gəz­dir­mək", on­la­rı tək­mil­ləş­dir­mək­lə mə­şğ­ul olub. Son­da o, ye­ni­dən "ye­ni zir­və" fəth edə­rək ba­let yaz­dı. Söh­bət "Min bir gecə" ba­le­tin­dən ge­dir. Bu, sa­dəcə ba­let dey­il, həm də qey­ri-adi xo­reo­qra­fiy­a­lı rə­ng­a­rə­ng şo­u­dur. "Min bir gecə" ba­le­ti hə­lə də ta­ma­şa­çı­lar ara­sın­da böyük po­pulyar­lığa ma­lik­dir və bu üzdən o, hər il səh­nə­ləş­di­ri­lir. Əmi­rov öz il­ham mən­bəy­i­ni be­lə iz­ah edir­di: "İra­qın Mə­də­niyyət Na­zir­liy­i­nin də­və­ti­lə mən Nə­zə­rov­la (ba­let­mey­ster-ba­let tər­ti­bat­çı­sı) bir­lik­də bu öl­kəyə sə­fər et­dim. Ərəb xal­qı­nın mu­si­qi mə­də­niyyə­ti­nin, hey­kəl­tə­raş­lığı­nın, mu­si­qi ənə­nə­lə­ri­nin də­rin­lik­lə­ri­nə gir­məyə ça­lı­şır, ta­ri­xi və me­mar­lıq abi­də­lə­ri­ni öy­rə­nir­dim. Qar­şım­da mil­li və ümum­bə­şə­ri mə­qam­la­rın sin­tez edil­mə­si və­zi­fə­si du­rur­du". "Fi­k­rət Əmi­rov Hacı­bəy­o­vun la­y­iq­li tə­lə­bə­si olub. Əl­bət­tə ki, onun­la ta­nış ol­duğum üçün qürur duy­u­ram. Əmi­ro­vun bu gü­nə­dək səh­nə­lə­ri­miz­dən düşməy­ən "Se­vil" ope­ra­sı­nın ye­ni mu­si­qi re­dak­siy­a­sı­nın səh­nə­ləş­di­ril­mə­si za­ma­nı bə­dii rəh­bər ol­mu­şam", - deyə məş­hur pi­a­no­çu və ta­nın­mış pe­da­qoq Fər­had Bə­dəl­bəy­li "R+" jur­na­lı­na açıq­la­ma­sın­da bil­di­rib: "Şübhə­siz ki, onun mu­si­qi­si ori­ji­nal­dır. O, həm xalq mah­nı­la­rı­na, həm də Av­ro­pa­nın ən yax­şı ənə­nə­lə­ri­nə əsas­la­nır". F.Bə­dəl­bəy­li he­sab edir ki, Əmi­rov xalq mu­si­qi­si­ni, mu­ğa­mı, mil­li im­pro­vi­za­siy­a­nı və ənə­nə­vi dünya mu­si­qi in­stru­men­ta­ri­si­ni har­mo­nik şə­kil­də bir­ləş­dir­məyə na­il olub. "Fi­k­rət Əmi­ro­vun mah­nı­la­rın­da güclü ca­zi­bə qüvvə­si, mə­la­hət var". Bu söz­lə­ri isə da­hi Dmi­t­ri Şo­s­ta­ko­viç öz mək­tub­la­rın­da ya­zıb: "Bə­s­tə­ka­rın ge­niş, çox­tə­rə­f­li ya­ra­dıcı ir­si Azər­baycan xalq mu­si­qi­si­lə, mil­li mə­də­niyyət­lə ay­rıl­maz şə­kil­də bağ­lı­dır. Əmi­ro­vun mu­si­qi di­li­nin ən cəl­be­dici cə­hət­lə­rin­dən bi­ri me­lo­dizmdir: Fi­k­rət Əmi­rov zə­ng­in me­lo­dik is­te­da­da ma­lik idi. Me­lo­diya onun ya­ra­dıcı­lığı­nın ru­hu­dur". Ya­şa­say­dı 2013-cü il noy­a­b­rın 22-də Fi­k­rət Əmi­ro­vun 91 ya­şı ta­mam olaca­q­dı. Məş­hur Azər­baycan bə­s­tə­ka­rı cə­mi 62 ya­şın­da dünya­sı­nı dəy­i­şib. O hə­lə çox iş gö­rə bi­lər­di, am­ma ta­le bu­na im­kan ver­mə­di...

Mənbə: Region.Plyus