Bir qara dəliyə düşsəniz hУ™min an ölməyi gözləyə bilərsiniz. Lakin əslində tarixçУ™niz bundan çox daha qəribə olacaq.
Bu, hər hansı birinizin başına gələ bilər. Bəlkə insan irqi üçün yaşanılması mümkün olan yeni bir planet axtarırsınız ya da yalnız şУ™kildУ™ uzun bir gУ™zintidУ™siniz və ayağınız sürüşdü. Hər nə olursa olsun, bir nöqtədə özümüzü qədim bir sualla qarşı-qarşıya görürük: bir qara dəliyə düşdüyünüzdə nə baş verУ™r?
YüksУ™k cazibУ™ altında У™zilmək və ya bəlkə dУ™ parçalara ayrılmağı gözlУ™yУ™ bilərsiniz. Lakin hУ™qiqУ™t bundan çox daha maraqlıdır.
Qara dəliyə girdiyiniz anda reallıq ikiyə ayrılacaq. Birində dərhal yanıb külə dönərkən o birisində tək sözlə zərər görmədən qara dəliyin içinə gedУ™cУ™ksiniz.
Qara dəlik bildiyimiz fizika qanunlarının işlУ™mУ™diyi bir yerdir. Enşteyn bizə qravitasiyanın kosmosun özünü, yУ™ni zaman vУ™ mУ™kanı əyib bükdüyünü öyrətmişdi. Kifayət qədər sıxlıqdakı bir şey nУ™zУ™rdУ™ tutun, bu cismin tУ™siri ilУ™ kosmos-zaman o qədər əyilər ki, reallığın özündУ™ oyuq açaraq öz üzərinə bükülУ™r.
Enerjisi bitən böyük bir ulduz yox edilmiş belə bir kainat parçasını ortaya çıxarmaq üçün lazım olan həddindən artıq sıxlığı ortaya çıxara bilər. Öz ağırlığı altında bükülüb içə doğru çökdükcУ™ kosmos-zaman onunla birlikdə çökУ™r. CazibУ™ sahУ™si o qədər güclü olur ki, işıq belə qaça bilmir, ulduzun bir zamanlar son dərəcə parlaq olduğu yer qaranlıq bir dəliyə çevrilir.
Dəliyin ən xaricdəki sərhəddi hadisə üfüqüdür (cazibУ™nin işığın qaçma səylərinə tam gücü ilУ™ müqavimУ™t göstУ™rdiyi nöqtə). Daha içУ™ri doğru gedin, oradan qaçış yoxdur.
Hadisə üfüqü enerjiylə parıldayır. Kvant təsirləri ən uzaq sУ™rhУ™ddУ™ kainata geri şüalanan zУ™rrУ™cik dalğaları yaradır. Buna kəşfin sahibi fizikaçı Stiven Hokinqin şУ™rУ™finУ™ Hokinq radiasiyası deyilir. Bir zaman sonra qara dəlik yükünü şüalandırıb yox olacaq.
Qara dəliyin dərinliklərinə getdikcə kosmos hər zamankından daha çox У™yilir, mərkəzdə isУ™ sonsuz bükülür. Bu sinqulyarlıqdır. Kosmos və zaman anlayışı bu nöqtУ™dУ™ artıq bizim mУ™ntiqli olaraq qУ™bul etdiyimiz anlayışlardan uzaqlaşır və bildiyimiz fizika qanunları - hamısı kosmos və zamana ehtiyac duyur - artıq tətbiq oluna bilməz.
Bu nöqtədə nə baş verdiyini heç kim bilmir. Başqa bir kainat? Keçmiş? Bir kitabxananın arxası? Bu bir sirrdir.
O halda bu kosmik monsterin birinə tУ™sadüfУ™n yuvarlansanız nə olar? Təhlükəsiz bir yerdУ™n qara dəliyə doğru sürüklУ™nmУ™nizi hУ™yacanla seyr edУ™n kosmik sУ™yahУ™t yoldaşınızdan - ona Toğrul deyУ™k (xУ™yal gücünüzУ™ görУ™ adlandıra da bilУ™rsiniz) - başınıza nУ™ gУ™ldiyini soruşaraq araşdırmaya başlayaq.
Siz hadisə üfüqünə doğru sürətlə irəlilədikcə Toğrul sizУ™nəhəng bir lupa ilУ™ baxırmış kimi uzanıb У™yilmУ™yinizi görür. Üstəlik, üfüqə daha çox yaxınlaşdıqca, daha lУ™ng şУ™kildУ™ hərəkət edirmiş kimi görünürsünüz.
Kosmosda hava olmadığından ona sУ™slУ™nУ™ bilmУ™zsiniz, amma bəlkə telefonunuzdakı işıqla Morz У™lifbası vasitУ™si ilУ™ ismarıc (bunun üçün bir tətbiqi proqram var) göndУ™rУ™ bilərsiniz. Ancaq sözləriniz, yУ™ni ismarıcınız dosunuza son dərəcə yavaş çatar, işıq yeyinlУ™şУ™n bir şəkildə daha aşağı və daha da qırmızıya sürüşУ™n tezliklərdə yayılaraq dalğalanar: ''Yaxşı, yaxşı, yaxş, ya ... ''
Üfüqə çatdığınız zaman Toğrul sizi mУ™kanda donmuş halda görür. Sanki biri "pause" düyməsinə basıb. Yüksələn istilik sizi У™hatУ™ etmУ™yУ™ başladığında orada alovla У™hatУ™ olunmuş, hərəkətsiz, üfüqün səthində gУ™rilmiş halda dayanarsınız.
Toğrula görə kosmosun gУ™rilir, zaman sanki dayanır və Hokinq radiasiyanın alovları ilУ™ yavaş-yavaş yox olursunuz. Qara dəliyin qaranlığına girmədən əvvəl külə çevrildiniz belə.
Lakin dУ™fn mУ™rasinizin necУ™ olacağını düşünmУ™dУ™n əvvəl Toğrulu unudaq və bu qorxunc mənzərəni bir də sizin baxış bucağınızdan izlУ™yУ™k. İndi daha qəribə şeylər olur: Heç bir şey.
Təbiətin ən məşum yerində heç bir sarsılma və ya titrəmə - və qətiyyУ™n gУ™rilmУ™, yavaşlama və ya qaynar şüalar olmadan süzülürsünüz. Çünki sərbəst enirsiniz və buna görə cazibəni hiss etmirsiniz — Eynşteynin ''ən xoşbəxt düşüncə'' dediyi şeydir.
Bununla birlikdə, hadisə üfüqi kosmosda üzən bir kərpic divar kimi deyil. Perspektivin süni bir nəticəsidir bu. Qara dəliyin xaricində duran bir müşahidəçi onun daxilini görə bilməz, amma bu sizi maraqlandırmır. Sizin bucağınızdan üfüq deyə bir şeydУ™n bУ™hs edilУ™ bilmУ™z.
Təbii, qara dəlik daha kiçik olsaydı problem yaşayacaqdınız. CazibУ™ qüvvəsi ayağınızda başınızdan daha çox olacaq, sizi bir pizza pendiri kimi uzadacaqdı. Şanslısınız, o nəhəng GünУ™şimizdУ™n milyonlarla qat böyük bir dəlik sizi uzadılmış pendirУ™ çevirУ™cУ™k qüvvələrin nəzərə alınmayacağı yerdir.
Əslinə baxsanız, kifayət qədər böyük bir qara dəlikdУ™ həyatınızın geri qalanını çox normal bir şəkildə keçirə bilərsiniz, ta ki sinqulyarlıqda ölənə qədər.
ƏslindУ™ bu nə qədər normal ola bilər, bunu düşünürsünüz, fərz edin ki, zaman-mУ™kanda bir çartlağa doğru əmilir, qeyri-ixtiyari içУ™ri çəkilir, У™ks tərəfə yönУ™lmirsiniz.
Lakin siz bunu düşünərkən o hissin kosmosdan çox zamanla olan təcrübəmizdən qaynaqlandığını hamımız bilirik. Zaman yalnız irəli doğru hərəkət edər, geriyə doğru əsla getməz və bizi istəyimizə qarşı çıxarar, bu da geri dönmУ™mizУ™ maneə törətməkdədir.
Bu yalnız bir analogiya deyil. Qara dəliklər kosmos və zamanı elə bir nöqtəyə qədər У™yir ki, qara dəliyin üfüqünün içində kosmos və zamanın rolları dəyişir. Bir mənada sizi sinqulyarlığa doğru çəkən У™slindУ™ zamandır. Geriyə dönüb keçmişə səfər edə bilmədiyiniz kimi geriyə dönüb qara dəlikdən qaça da bilmУ™zsiniz.
Bu nöqtədə dayanıb özünüzə israrla bir sual soruşa bilərsiniz: BУ™s Toğrulda problem nУ™ idi? Qara dəliyin içində boş kosmosdan daha qəribə olmayan heçlikdУ™ hУ™rУ™kУ™t edir vУ™ yaşayıramsa Toğrul niyУ™ üfüqün xaricindəki radiasiyala yanıb kömürə döndüyümü tУ™krar edir? Halusinasiya görür?
Əslində Toğrulun fikri olduqca məqbuldur. Onun baxımından üfüqdə həqiqətən yanıb kömürə dönürsünüz. Bu bir illüziya deyil. KüllУ™rinizi yığıb sevdiklərinizə belə göndərə bilər.
Təbiət qanunları Toğrulun perspektivindən sizin qara dəliyin xaricində qalmanızı tələb edir. Kvant fizikası məlumatın heç bir zaman itmУ™yУ™cУ™yini dediyindУ™n bu belə olmalıdır. Toğrulun fizika qanunları parçalanmasın deyə varlığınızı açıqlayan hər məlumat parçası üfüqün xaricində qalmaq məcburiyyətindədir.
Digər tərəfdən, fizika qanunları qaynar zУ™rrУ™ciklУ™r seli və ya qeyri-adi hər hansı bir şeylə qarşılaşmadan üfüqdən içУ™ri daxil olmanızı da tələb edir. Əks təqdirdə Eynşteynin ən xoşbəxt düşüncəsini və ümumi nisbilik nəzəriyyəsini pozmuş olarsınız.
Bu görə fizika qanunları həm kül yığını olaraq qara dəliyin xaricində, həm də qara dəliyin içində canlı və sağlam halda yola davam etməyinizi tələb edir. Sonuncusu, amma ən əhəmiyyətlisi məlumatın kopiyalanmayacağını deyУ™n üçüncü bir fizika qanununun olmasıdır. İki yerdə olmaq məcburiyyətindəsiniz, lakin sizdən yalnız bir nüsxə ola bilər.
Bir şəkildə fizika qanunları bizi çox məntiqsiz görünən bir nəticəyə aparır. Fiziklər bu hövsələdən çıxaran müУ™mmaya qara dəlik məlumat paradoksu deyir. Şansa baxın ki, 1990-cı illərdə fiziklər bunu həll etmənin bir yolunu tapdı.
Leonard Sasskind hər hansı bir paradoksun olmadığının fərqinУ™ vardı, çünki heç kim sizin klonunuzu, yУ™ni kopiyanızı görməyəcək. Toğul sizin yalnız bir surətinizi görür. Siz özünüzün bir kopiyasını görürsünüz. Sizin və Toğrulun məlumatlarınl müqayisə etmУ™k mümkün deyil. Və eyni anda həm qara dəliyin içini həm də xaricini görə biləcək üçüncü bir müşahidəçi də yoxdur. Beləcə heç bir fizika qanunu pozulmur.
Yenə də hansı hekayənin həqiqətən doğru olduğunu bilmək istəyirsiniz. Həqiqətən, ölmüsünüz ya yaşayırsınız?
Qara dəliklərin bizə göstərdiyi böyük sitr həqiqətin olmamasıdır. HУ™qiqУ™t kimlə danışdığınıza bağlı olaraq dəyişir. Toğrul öz həqiqəti və sizin öz həqiqətiniz var. Hekayənin sonu.
Bəli, demУ™k olar ki bu belУ™dir. 2012-ci ilin yazında AMPS olaraq bilinən fiziklər Ahmed Elmheyr, Donald Marolf, Co Polçinski və Ceyms Salli qara dəliklər haqqında bildiyimizi düşündüyümüz hər şeyi qarışdıracaq bir düşüncə təcrübəsi yaratdılar.
Ardı var...
İlkin Cəfərov