Qəlb iman, sevgi və nifrətin, itaət və üsyanın, bir sözlə bütün duyğuların istehsal edildiyi yerdir. Ürəyin dəyişkən, rəngdən rəngə girən bir xüsusiyyəti vardır. Bu da duyğu, düşüncə və inancların dəyişməsini bərabərində gətirir. Dəyişən, dönən, haldan hala girən mənasında ürək adını da buna görə qazanmışdır.
Eyni şəkildə, iradə, idrak, şüur, duyğu və məlumat kimi hər an dəyişən mənəvi hökmləri hərəkətə gətirməsi səbəbiylə də bu adı qazandığı deyilə bilər.
Allah Rəsulu (s.a.v). da bu məqama belə buyurmuşdur: "Ürəyə ürək deməsinin səbəbi, çox dəyişkən oluğuna görədir. Ürəyin misalı səhradakı bir ağacın üzərində asılı qalan quş tükünün misalı kimidir. Külək onu bir o yana, bir bu yana sovurur". (Əhməd b. Hənbəl)
Buna görə də Allah Rəsulu (s.a.v). belə dua etmişdir:
"Ey qəlbləri dəyişdirən, döndərən Allahım! Qəlbimi dinin və taətin üzərinə sabit qıl" (Müslim, Tirmizi, Əhməd b. Hənbəl
s.a.v.in başqa bir duası da belədir:
"Ey qəlbləri sabit edən Allahım! Qəlblərimizi dinin və təatin üzərinə sabit qıl". (İbn Macə)
Bu duaların səbəbini isə bu hədisidə anlaya bilərik:
"Bütün qəlblər, Rəhman olan Allahın iki qüdrət barmağı arasındadır. Diləsə onu (haqq üzərində) sabit edər, istəsə azdırır". (Müslim,Tirmizi)
Ürək, dini və sufi barədə məlumat və fikrin mənbəyi və ya vasitəsidir. Bu vəziyyətin bildiyimiz cismani ürəklə yəni ürəklə əlaqəsi olmaqla ondan ayrı bir şeydir. Bu mənada ürəyə "rəbbani lətifə" və ya "ilahi cövhər" də deyilir. O lətifə insanın həqiqətidir. İdrak edən, bilən və dərk edən odur. Dinləyici olan, cəzalandırılan, pislənən və məsul tutulan da o Rəbbani ürək, eyni adla adlansa da ürəkdən ayrı bir şeydir. Ürək insanlar kimi heyvanlarda da mövcuddur. Vəzifə bədəndəki qanı təmizləmək və dağıtmaqdır. Şam qozasını xatırladır və sol döşünün alt səviyyəsində olur.
Məşhur alimlərimizdən Hucviri rh.a. Bu vəziyyəti belə açıqlayır:
"Xalq, ət parçası olan ürəyə ürək adını verir. Halbuki bu ət parçası, dəlilərdə, uşaqlarda var. Amma bunlar yenə də ürəksizdir".
Qəlb ağıl, mərifət, elm, niyyət, iman, hikmət və yaxınlıq kimi həyatı məqamların qalası vəziyyətindədir. Qəlb sağlamdırsa, bu duyğular da elə sayılır. O mənəvi sağlamlığını itiribsə, bütün bu xüsusiyyətlərin varlığından bəhs etmək olduqca çətindir.
Bu səbəbdən ürək, Haqq və həqiqət kimi olduğu müddətdə bədənin ən qaranlıq nöqtələri də nur içində olur. Haqq yol üzrə olmayanda da şeytanın zəhərli oxlarının hədəfi halına gəlir.
Necə ki, Allah Rasulü s.a.v. Buyurmuşdur:
"Baxınız! İnsanın bədənində bir ət parçası var ki, o yaxşı və sağlam olarsa, bütün bədən yaxşı və möhkəm olur. O xarab olarsa, bütün bədən də xarab olar. Diqqət edin! Məhz o ət parçası qəlbdir". (Buxari, Müslim, İbn Mace)
İslam alimləri, Peyğəmbərimizin "ət parçası" olaraq buyurduğu qəlbi, zahiri və batini olmaq üzrə ikiyə ayırıblar və bayaq izah etdiyimiz kimi açıqlamışlar.
Hər bir sultan kimi qəlbin vəzifəsi bədən ölkəsini əmin-amanlıq və rifah etməkdir. Ürək nəfsə qarşı mübarizə apararaq mənəvi varlığı masivada qoruyur. Çünki qəlb nazargahı ilahidir.
Məhz bu baxımdan qəlb bir xəzinədir. Şeytan bu xəzinəyə girmək istəyən bir oğrudur. Bu dəyərli xəzinə oğrulardan qorumaq, qapılarını möhkəmlətmək mümkündür.
Şeytanın qəlbə daxil olması, ürəyin Allahdan qafil və kitabdan uzaq olardı.
O kəslər ki, Allaha iman gətirmiş və qəlbləri Allahı zikr etməklə aram tapmışdır. Bilin ki, qəlblər (möminlərin ürəkləri) yalnız Allahı zikr etməklə aram tapar! (Rəd, 28)
İnsan qəlbini təmizlədiyi zaman qurtuluşa çatır. Qəlbini çirkləndiyi və qəflətə boğduğu zaman üsyana azar və ilahi mərhəmətdən məhrum olur".