Mövhümat nədir? Ona inananlar varmı?
“Mövh” kəlməsi ərəb sözüdür, hərfi mənası isə xəyalı, əsası olmayan deməkdir. Böyük rus alimi Mendeleyevin dili ilə desək, ”Mövhümat elmə əsaslanmayan inamdır”. Mövhümat müxtəlif yalan əlamətlərə inanmağa gətirib çıxarır. Misal üçün, deyirlər ki, qara pişiyin qarşıdan keçməsi xeyrə deyil. Duzu dağıtmısansa, mütləq kiminləsə dalaşacaqsan. Tək səbir gəlirsə, işin düz gətirməyəcək. Əlindən soğan alırsansa, mütləq dava edəcəksən və s. Bəzi nadan adamlar düşünürlər ki, əlinin cizgilərinə görə onun gələcəyini təyin etmək olar. Bəziləri isə yuxuya inanır: guya yuxu taleyini əvvəlcədən deyir.
Mövhümat ulu əcdadlarımızın etiqadları ilə bağlıdır. Əcdadlarımıza elə gəlirdi ki, bütün təbiət görünməz məxluqlardan - ”ruhlardan” ibarətdir. Ovçu ovda həlak olsaydı, şər ruhu günahkar sayırdılar. Bu adamlar inanırdılar ki, bu ruh, məsələn: pişik şəklində də ola bilər. Çünki, pişiyin quyruğu qatlanır, gözləri parıldayır, tükləri biz-biz durur və onlardan qığılcım çıxır. Yəqin ki, şər ruh daha çox qara pişik cildinə girir; axı qara rəng sirli və qorxulu - heç nəyin görünmədiyi gecə rəngidir. Adamlar buna görə də qara pişikdən çəkinməyə başlamışdılar.
Elə indinin də özündə qara yox, adi pişik belə önümüzdən keçsə, dərhal "İşimiz düz gətirməyəcək, alınmayacaq" fikrinə qapanırıq.
13 rəqəmi mövhumatçı adamları çox qorxudur. 12 - sərfəli, yaxşı rəqəmdir, bu sayı iki, üç, dörd və hətta altı paya bölmək olar. Lakin 12-yə bir vahid əlavə edən kimi bütün sərfəli cəhətlər pozulur. 13 rəqəmi ilə rastlaşmaq qorxusu da belə yaranmışdır. 13 rəqəmi 5-ci günlərə düşdükdə isə, nəsə fəlakət olacaq deyə camaatı təşvişə salırlar. 13 rəqəmi adətən nəhs sayılır.
Bir yerə gedərkən “Geri qayıtmayım, işim alınmaz”, ”Qarşıma əlində boş qabla çıxdı, işlərim yolunda getməyəcək”, ”Səhər duranda sağ ayağını birinci at, işlərin gün ərzində uğurlu olsun” və daha nələr, nələr...
Mövhümata inanmaq yaxşı haldırmı, yoxsa sadəcə özümüzü inandırırıq və yaxud hamı belə deyir deyə əməl edirik?
Mövhümat keçmiş zamandan, cəhalət dövründən miras qalmışdır. Elm insanlara ətraf aləm, təbiət hadisələri haqqında düzgün təsəvvür verir, amma mövhümat getdikcə daha da artır. Əvəllər sadəcə qara pişik, 13 rəqəminə inanırdılarsa, indi getdikcə hər şeyə inanmağa başlamışlar.
Sizi keçmişdən qalan ən məşhur mövhümat inanclarından 12-si ilə tanış edirəm:
1. Qədim zamanda Britaniyada qadınlar ciblərində həmişə palıd qozası gəzdirirlər. Onlar bu qozaların palıdın uzunömürlülüyünü onlara verəcəyinə və onları xəstəliklərdən xilas edərək, cavan saxlayacağına inanırdılar.
2. XlX əsrdə övlad sahibi olmaq istəyən ingilislər kahını salatlardan kənar edirdilər və onun nəsil artımına mane olacağına inanırdılar.
3. Adətən gecə saqqız çeynəmək yuxunu qaçırır. Amma Türkiyədə belə bir inanc var idi ki, gecə saqqız ceynəyənlər ”ölülərin cismini çeynəyir”.
4. Qədimdə belə bir inanc var idi ki, kiməsə əlcək pay verəndə əvəzində nə isə almalısan, əks halda, bu həm pay verənə, həm də alana bədbəxtlik gətirə bilər.
5. Keçmişdə əhəmiyyətli iş görüşməsinə getməzdən əvvəl keçi ilə üzləşməyin xeyirli olacağına, keçinin insandakı mənfi enerjini (üzərindəki nəfsi) götürəcəyinə inanırdılar.
6. Qadınlar ətəklərinin balağı qatlandığı zaman yeni geyim hədiyyə alcaqlarına inanırdılar.
7. Gərgin söhbət zamanı ani sükutun yaranması – bir mələyin uçduğuna işarə idi.
8. Yeni ilin son anı heç də dünyanın hər yerində şampan qədəhləri vurmurlar. İspaniyada bu an 12 ədəd üzüm giləsi yeməyin uğur gətirəcəyinə inanırdılar.
9. Həkimə 3-cü gün, səfərə 1-ci gün getməyin daha yaxşı olacağına, 6-cı gün səfərə gedənlərin isə planlaşdırdığından daha tez və uğursuz dönəcəyinə inanırdılar.
10. İngiltərədə hamilə qadınlar doğuma qədər iri və dairəvi pendir mayalayırdılar. Uşaq olan gün pendirin orta hissəsini qohumlarla birgə yeyir, qalan üzük formasında olan halqanın içərisindən körpəni keçirirdilər və uşağın sağlam və uzunömürlü olacağına inanırdılar.
11. Yaponiyada yas mərasimi olan yerdən və ya qəbirstanlıqdan keçərkən baş barmağı gizlətmək adətdir. İnanca görə, baş barmaq “valideyn barmağıdır” və onu gizlətməklə valideynləri vaxtsız əcəldən qorumuş olurlar.
12. Toy tortundan kiçik bir hissənin qorunub saxlanmasının yeni evlənənlərin şirin həyat sürməsinə səbəb olacağına dair inanc da var idi.