Niyə təxirə salırıq? Təxirə salma xəstəliyi nədir? (Procrastination)
Səhərləri israrla çalan zəngli saatınızı daim gecikdirirmisiniz? Masanızın üzəri bitməyini gözləyən işlərləmi doludur? Aldığınız kitabları bir gün oxuyaram deyə kitab rəfinizdə illərlə saxladığınız olurmu və ya hər kəsin məsləhət bildiyi filmləri bir gün izləyərəm deyə bir yerə qeyd edib unutduğunuz olubmu?
Əslində məktəb vaxtlarından başlayır təxirə salmalar, son günə qədər tapşırıqların edilməməsi, bir gün əvvəldən bütün bir ilin proqramını öyrənməyə səy göstərilməsi. Çalışmaların son ana saxlanmamasını dəfələrcə təkrarlanmasına rəğmən, “dərs çalışmaları” təxirə salınır. Ediləcək layihələr, tapşırıqlar, oxunacaq kitablar, izlənəcək filmlər, gediləcək yerlər, görüşüləcək insanlar həmişə sonraya saxlanılır. “Bir gün geyinərəm” deyə nə qədər qiyafət saxlanılır, amma onları geyinmək belə daim təxirə salınır.
Bu təxirə salmalar gün keçdikcə şəkil dəyişdirir. Uşaqlıq vaxtlarında, ev tapşırıqları təxirə salınırkən, iş həyatına başladıqda görüləcək işlər sabahsı günə saxlanılır. Edilməsi lazım olan işlər çoxaldıqca çoxalır. Bəzi zamanlarda zəngli saatı gecikdirmək üzündən işə vaxtında gedilmir.
Niyə təxirə salırıq?
Təxirə salmanın səbəbləri olaraq sayılan səbəblərdən biri “məna əskikliyi”-dir. Görülməsi lazım olan iş, əgər mənalı görünmürsə, o işi başlamaq üçün yetərli qədər motivasiyada olmur. Tapşırıqların, işlərin və bitməsi lazım olan layihələrin təxirə salınmasının ən önəmli səbəblərindən bir də əslində budur. Tapşırıq şüuruna çatmayan uşaqlar, niyə tapşırığı həll etmələri lazım olduğuna heç cür məna verə bilmir və təxirə salırlar. Əgər siz də, görməniz lazım olan işlərdə bir məna tapa bilmirsinizsə təxirə salmanız bu səbəbdən ola bilər.
Hər şeyin qüsursuz olmasını istəyən biri olmağınız da, işləri tamamlamanıza əngəl ola bilər. Həddən çox diqqətlə başlanan çalışma, bir layihə insanı çox yora bilir. Nöqtəsinə, vergülünə qədər diqqət edən birisinizsə, bu sizi daim bir işə başlamaqdan geri saxlayır.
Bir işi tamamladığınızda böyükləriniz tərəfindən qiymətləndiriləcəyinizi bilirsiniz. Fəqət bu qiymətləndirmə müddəti də, sizə qiymətləndirilmə qayğısı yaşadır və sizi əngəlləmiş ola bilər.
Tənqid almaqdan, gördüyünüz işin bəyənilməməsindən dolayı narahat olursunuz, gördüyünüz işi (işləri)daim təxirə salmış ola bilərsiniz.
Qeyri-müəyyənliklər təxirə salmanın bir digər səbəbi olaraq qeyd edilir. Sizdən nəyin gözləndiyinə tam olaraq əmin deyilsinizsə, bir işi tamamlamaq ya da işləməyə başlamaq çətin gələ bilər.
Heç bir fikriniz olmayan bir mövzuda bir işə başlamaq, naməlumluq, o mövzu haqqında çalışmağı daim təxirə sala bilər. Yenə eyni şəkilədə tapşırıqla bacara bilmə yetərsizliyi, bu mövzu haqqında lazımi təchizata və məlumata sahib olmadığınızı düşünməniz də, işlərinizi təxirə salan digər səbəblərdəndir.
Təxirə salmalar qeyri-müəyyənliklər və bacarmanın çətin olacağını düşünülən işlərdə reallaşır.
Bəzi zamanlarda da işimizin nə qədər vaxt aparacağını hesablamadığımız zamanda təxirə salırıq. Xüsusilə günlük təkrarlanan işlərdən söhbət getdiyində. “Bir saatda edərəm” dediyimiz iş bir neçə saatımızı ala bilər.
1998 –ci il də univeristet tələbələri arasında aparılmış bir təcrübəyə görə; tələbələrin 100-də 50-si təxirə salmanı həyatlarına orta və ya ciddi səviyyədə təsir edən bir problem olaraq qeyd etmişlər. 2005-ci ildə Amerika, Avstraliya və İngiltərəni əhatə edən millətlər arası bir araşdırmada isə, təxirə salma və yetişkinlər arasında münasibət araştırılmışdır. Bu araşdırmaya görə təxirə salma davranışında qadın, kişi fərqi olmadığı təsbit edilmişdir.
Təxirə salma davranışı hər iki cinsdə də eyni nisbətdə görülən bir davranış olaraq aşkarlanmışdır.
Spector və Ferrari isimli iki mütəxəssis “təxirə salanlar xatirələri ilə o qədər bağlılar ki, gələcəyi yönəltməkdə çətinlik çəkirlər” deyə qeyd edirlər.
Təxirə salmanın öz- disiplinin zəif olmasından qaynaqlandığına dair fikirlərdə söylənilir. İnsan anlıq ləzzətlərə qapılaraq, görməsi lazım olan işləri təxirə salır.
Psixoloq: Filiz Okuş Tezel
Tərcümə: Aidə Mahmudova