Son dönəmlərdə insanlar psixoloji sarsıntılar keçirdirlər. Düzdür, bu sarsıntılar bundan əvvəlki dönəmlərdə də olub. Lakin kapitalizmin vurduğu zərərlər insanları daha da sarsıdır. Çağdaş zamanımızda hətta azyaşlı uşaqlar belə, şikayət edirlər. Hər bir insanın dağ boyda dərdi var. Mümkündür, kənarda olan bir kəs özünə kiçik bir dərdi dağ boyda edən insanı məsxərə etsin. Lakin, hər halda dərd kiçik də olsa, böyük də olsa dərddir. Buna görə də, insanlara xidmət göstərib, dərdlərinə məlhəm olmaq lazımdır.
Sual oluna bilər ki, yad bir insanın dərdindən mənə nə? Mənə öz dərdim də kifayətdir. Lakin qəlbi genişlənmiş, böyük insanların ən böyük dərdi - elə cəmiyyətin dərdidir. Böyük insanların kiçik dərdi olmur. Peyğəmbərimizin dərdi evində çörəyin olmaması, sabah nə yeyəcəyi, nə geyəcəyi barədə olmamışdır. Onun dərdi cəmiyyətin dini-sosial-iqtisadi və s. problemləri olmuşdur. Hətta onu nəinki öz zəmanəsinin probleməri, hətta gələcək nəslin problemləri də narahat edirdi.
Cəmiyyət içərisində problem yağmurunda təpədən dırnağadək islanan insanlar dərdlərini boşaltmaq, yüngülləşmək üçün bir sığınacaq axtarırlar. Düzdür, mövcud problemə çarə tapmaq hər kəsin istəyidir. Ancaq bəzən insan bir diqqət sayəsində problemlərini dəf etmək iqtidarında da ola bilər. Bunun əsas şərti lazım olan insanı tapıb, onunla dərd ortağı olmaqdır. İndiki zamanda insanlar ən çox psixoloq axtarıb dərdlərini bölüşməyə çalışırlar. Lakin psixoloqların əksəriyyətinin bir seans üçün "yaxşı pul" almalırını, ya da dərdlərinə elə də əhəmiyyət göstərməmələrini görüb soyuyurlar. Ruhani mütəxəssislərin də əksəriyyətinin bəzən imkanı olmur ki, cəmiyyətdə bu işlərlə məşğul olsunlar. Bəs bu camaat nə etsin? Kimə müraciət etsin?
Bəzən valideyn, bəzən dost, bəzən həyat yoldaşı və s. ümid bəslənilən şəxslər də fərli çıxmır. Bu da dərdi olan insan üçün yeni bir dərdə çevrilir. Mövzudan uzaqlaşmamaq üçün müqəddiməni bununla kifayətləndirirəm. İndi baxaq görək ki, kimə müraciət etməliyik?
İmam Əli (ə) "Nəhcül-Bəlağə"də belə buyurur: «Üç qəbil insanla məsləhətləşmə: Paxıl, qorxaq və tamahkar insanlarla. Paxıl səni kasıbçılıqla qorxudub, başqalarına əl tutmaqdan çəkindirər. Qorxaq mühüm işlərin yerinə yetirilməsinə mane olar. Tamahkar isə, var-dövlət və vəzifə qazanmaq xatirinə, zülmə mərhəmət donu geyindirər». Bu dəyərli məsləhət bizim üçün çox böyük kriteriyaları ifadə etməkdədir. İmam Əli (ə) bunu elə dəqiqliklə ifadə etmişdir ki, bizim hər hansı bir şərh və izah etməyimiz bəlkə də bu kəlama hörmətsizlik çıxar. Lakin qısaca nəzər salmaq yaxşı olardı. Paxıl insanlardan məsləhət almaq çətindir. Paxıl insanlar nəinki, bizim başqalarına əl uzatmağımızın qarşısını alır, hətta bizi özlərindən daim aşağı mərtəbədə olmağımızın diləyində olarlar. Özlərinə rəva bildiklərini, başqalarına rəva bilmirlər. Bu cür insanlar cəmiyyət üçün çox təhlükəli olurkar. Qorxaq insanlar, böyük işlərdən qorxduqları üçün cəmiyyəti böyük işlərdən çəkindir, pessimist hisslərə aludə edirlər. Yersiz ehtiyatlar, yersiz qənaətlər, yersiz aradan çıxmalarla insanların gözlərini qorxudarlar. Tamahkar insanlar da təhlükəli insanlar qismindəndir. Problemi olan kəs onun yanına nicat tapmaq naminə getsə, bu insan tipi öz şəxsi mənafeyi üçün bu yazıq insandan istifadə etmək yollarını axtaracaq. Əlindən gələn hər bir nadürüstlüyü edəcək, təki, bu insandan istifadə edib, batili haqq kimi insan gözündə cilvələndirsin.
Belə isə, mütəxəssis insan necə məsləhət verməlidir? İmam Səccad (ə) buyurur: «Səndən məsləhət istəyənə bildiyin işlərdə məsləhət verməli, bilmədiyin məsələlərdə onu bilən şəxsin yanına göndərməlisən. Məsləhət aldığın adamı, könlünə yatmayan məsləhətinə görə, qınamamalısan» ("Təfsiri Nurus-səqəleyn", 1-ci cild, səh. 405). Bu isə, daha da ağır məsələdir. Məsələnin həllini bilməmək mümkündür. Lakin bunu etiraf etmək üçün böyük insan olmaq lazımdır. Etiraf etmək insanı cılızlaşdırmır, onu daha da böyük edir. Cəmiyyətdə başı çıxmadan , ixtisası olmadan o qədər məsləhət verən var ki...Cəmiyyət də bu minvalla uçuruma yönəlir. Xətib olan kəs evində oturub daş-divarla danışır, xətiblikdən anlayışı olmayanlar meydan sulayır. İlk öncə, insan bildiyi bir iş barədə hökm verməli, bilmədiyi barədə susmalıdır. Əgər bilmirsə, ehtiyacı olan kəsi bilən bir insanın yanına yollamalıdır. Məsələnin ikinci tərəfi isə, qınamaqdır. Bu iki tərəfli ola bilər. Həm psixoloqun özü, həm də özünü anladan şəxs bu işdən çəkinməlidir. Qulaq asan kəs yersiz qınayıb mühakimə edərsə, dərdini bölüşən şəxs sıxılacaq, özünü sərbəst anlada bilməyəcək. Sözsüz ki, ona verilən cavab da qərəz xarakteri daşıyacaqdır. Yox, əgər dərdini anladan şəxs bununla qane olmursa, başqa birisinə müraciət edə bilər. Əgər ona verilən cavab onun könlünə yatmırsa, bunu araşdırmalıdır. Ola bilər ki, insanın dərdinə əlac acı dərman kimi də olsun. Acı dərmanı içib ağır xəstəliklərdən qurtulmaq mümkündür. Bəzən dərdə əlac, dərdin özü kimi acı olur.
Bəli, bu incə detalalra diqqət etmək lazımdır. Cəmiyyətin islah olunması, tərəqqi tapması üçün bu fikirləri tətbiq etməyimiz labüddür. Ümidvaram ki, müqəddəs şəxslərin bu fikirləri həm dinləyən, həm də dinlədən şəxslər üçün çarə olacaq.
Fərid Abdullah