İnsan oğlu: əvvəla var olan sağlamlığını qoruyan, müəyyən səbəblərlə sağlamlığını itirdiyində isə özünü yenidən köhnə sağlamlığına qovuşdurmağa çalışan və avtomatik olaraq işləyən xariqüladə sistemlərlə təchiz edilərək dünya səhnəsinə göndərilmişdir.
Məcazi mənada bədənə bakteriya, virus kimi mikroorqanizmlər girdiyində orqanizmimiz o anda "yüksək atəş" yaradaraq əvvəla müdafiə etmə, ardından da anticisim silahlarıyla döyüş mövqesinə keçir. Çünki, genetik kodlarında əvvəldən qeydli olan xəbərdarlıq məlumatlarından ötəri başa düşər ki düşmən qüvvətləri olan bakteriya və viruslar ancaq yüksək qızdırmalı bir mühitdə çoxala bilməz. Beləcə orqanizmimizin: ədədləri məhdud tutulan bu düşmən əsgərləriylə verəcəyi döyüşü asanlaşmış olur. Yenə, "öskürək, halsızlıq, ağrı" kimi semptomlar da eyni şəkildə, sağlamlığımızla əlaqədar yolunda getməyən bir şeylərin olduğuna dair siqnallar verən bir "xəbərdarlıq / həyəcan" sistemləridirlər.
Elədir, bu siqnallar olmasaydı bədənimizdə nələr baş verdiyini və bir şey etməyimizin lazım olub olmadığının fərqinə vara bilməzdik. Belə bir vəziyyətdə lazımlı tədbirləri görə bilməyəcəyimiz üçün həyatda qalmağımız o qədər də mümkün olmazdı. Başqa sözlə, bütün bu mexanizmlərin əslində insanın həyatda qalmasına xidmət edən həyati bir funksiyaya sahib olduğunu söyləyə bilərik.
Yuxarıda izah etdiklərimə bənzər bir mexanizm əslində "psixoloji istehsalımız" üçün də əsas mövzudur. Eyni şəkildə orqanizmimiz, doğuşdan var olan güclü "psixoloji müdafiə etmə və döyüşəbilmə sistemləri" vasitəsi ilə əvvəla adamın "ruhi bütünlüyünü" qorumağa çalışır. Bu məqsədlə, yeri gəldikdə istək xarici olaraq dövrəyə girən "inkar, məntiqə bürünmə, güzəştləmə, ucaltma, şok, əks etdirmə" kimi bəzi "müdafiə etmə mexanizmləri" istifadə edir.
Məsələn, sevilən bir adam itkisi nəticəsi yaşanan "ağrı" əgər dözə bilməyəcək qədər böyükdürsə, orqanizmimiz əvvəlcə "xeyr, yox, belə bir şey olmadı, o ölmədi" kimi sözlərlə ifadə edilən "həqiqəti inkar" yoluna gedir. Həqiqətin inkar edildiyi bu birinci yol nəticə verməzsə, avtomatik olaraq ehtiyatda gözlədilən alternativ müdafiə etmə üsulu dövrəyə girər. Məsələn şüur bu səfər də "şok" reaksiyasına sövq edilə bilər. Bu da olmasa, son çarə olaraq orqanizmin xarici dünya ilə bağının tamamilə kəsildiyi "huşunu itirmə" reaksiyasına müraciət edə bilər. Yəni nə etmək mümkündürsə edilər və bu kimi kritik hadisələr əsnasında vəziyyətə xüsusi müdaxilə edərək adamın "ruhi bütünlüyü"nü necə olur olsun qorumağa çalışılmalıdır.
Eyni zamanda orqanizmimiz lazım olduğu vaxtda "qorxu" duyğusu yaradaraq adamı təhlükəli vəziyyətlərdən uzaq tutar, bəzən də "sevgi" duyğusu yaradaraq adamı sevgi obyektinə yaxınlaşdırar, beləcə sevgi ehtiyacının kəsilməz bir şəkildə qarşılanmasını təmin etməyə çalışar.
(Kənddən şəhərə yeni gələn biri prospektdə qarşıdan qarşıya keçərkən çox ürkək və qorxaq davranar. Bu qorxu, sahib olduğu məlumat və təcrübə azlığı ilə nə qədər də mütənasibdir əslində. Orqanizm adamın bu istiqamətini bilər, avtomatik olaraq dövrəyə girərək onu qarşı-qarşıya olduğu təhlükəli vəziyyətdən qorumağa çalışar. Adam şəhər və tıxac mövzusundakı o qədər məlumatsızlığına və təcrübəsizliyinə baxmayaraq bizlər qədər cəsur ola bilsəydi ortaya necə bir təhlükə çıxardı, deyilmi! Beləsi bir vəziyyətdə, orqanizmin işləyişini bilməyən, dilini başa düşməyən bir adamın məlumat və təcrübəsini artırmadan sırf "şişirdilmiş" deyərək qorxunu azaltmağa çalışması necə təhlükəli bir görüntü doğurardı, heç düşünmüsünüzmü! Psixoloji kömək tətbiqlərimizdə təəssüf ki, belə görüntülərə rast gəlinir.)
Yenə ehtiyac duyduğu qidanı "iştah" siqnalı yoluyla bizə çatdırır, üzərinə çox gəlindiyində də ani "hirs partlamaları" yaşayar, bu şəkildə vəziyyətə müdaxilə edərək həmsöhbətinə "artıq dayan, bəsdir, daha dözə bilmirəm" mesajı verərək sərhədlərini qorumuş olur. Eyni şəkildə, xəstəlik daşıma potensialı yüksək olan murdar şeylərə qarşı istək xarici bir "diksinmə" hissi yaradaraq adamı bu kimi riskli mühitlərdən uzaq tutaraq "qorumağa" çalışır.
Bəhsi edilən və insani heyrətə salan bu bənzərsiz sistemi və bu sistemin xariqüladə işləyişini izah edən nümunələri daha da çoxaltmağımız mümkündür.
Bu həqiqəti sizlərlə paylaşdıqdan sonra mövzumuzla əlaqəli mühüm bir gerçəyi ifadə etməyin indi əsl vaxtıdır deyə düşünürəm. Bəli, bənzər mexanizmdən yola çıxaraq yaşadığımız hər "dərdin və çətinliyin" də eyni şəkildə bir siqnalizasiya funksiyası daşıdığını söyləyə bilərik.
Yaşanılan bütün daxili çətinliklər (stress, bədbəxtlik, pessimizm vs.) də yuxarıda izah edilən mexanizmdə olduğu kimi boş yerə ortaya çıxmaz. Bütün bunlar da orqanizmimizin bizə göndərdiyi bir "kömək / xəbərdarlıq" işarələridir əslində. Ya da bu işarələrə bizə göndərilən dostyana bir "xəbər məktubu" da deyə bilərik.
Vəziyyət belə olduğu halda, çox adam, təəssüf ki, iç dünyasının dərinliklərindən özünə göndərilən bu "xəbərdarlıq məktubunu" belə qəbul etməz. Dərhal işin asanına qaçar, haqqında danışılan "məktubu" anında cırmağa cəhd edər. "Çətinliklər dili" ilə verilən mesaja qulaq asmaq və bunun gərəyini etmək yerinə dərhal bu "dost səsi"ni o anda kəsməyə cəhd edər. "İşığı gözlərimi qamaşdırır, səsi qulaqlarımı cırmaqlayır" deyə dərhal ona əlinə nə keçirsə atmağa başlayar. Eyni ilə apensidi partladığı üçün qarını ağrıyan, bu "ağrı dilini" doğru oxumaq yerinə "şüursuzca istifadə etdiyi bir ağrı kəsici nəticəsində "bu səsi" tələm-tələsik susduran, sonra da zəhərlənib həyatını itirən adam kimi.
Müdrük kəlam: Mövlananın dediyi kimi, "Dərd əslində insana daim yol göstərir."
Dərhal "işarə tabelini" sökməyə çalışmaq yerinə bizə yolgöstərənlik edən bu işarələrə uyğun manevrlər edə biləcəyimiz sağlam bir həyat diləyi ilə...