Həyatda görülən işlərin mənalı və daha faydalı olması üçün görülmüş müəyyən işə qiymət verərkən onun qüsurlarını görüb lazımi qaydaya salmaq həmişə yararlı olur. Ancaq bunu ifadə edərkən elə etmək lazımdır ki, bu, ətrafındakıları incitməsin. Onlara zərər verməsin. Bunun üçün ifadərin həmişə müsbət niyyətli olması vacibdir. Çünki düzgün tənqid səhvləri düzəltməyə yönəlmiş olur. Cəmiyyətdə, ailədə mənfi tənqidə meyl edənlər hər işdə bir çatışmazlıq axtarır. Halbuki, hər işdə zərrə qədər də olsa xeyir tapa bilərik. Mənfi tənqidə meyl edən insanlar üçün tənqid bir vərdişə çevrilib. Zərərli tənqid edən insanlar şəxsi mənafelərini güdürlər. Və bu tənqidlər hissi xarakter daşıyır.
Qısqanclıq və paxıllıq hissi də tənqidə yol açır. Amma bu tənqid çərçivəsindən təhqir müstəvisinə keçir ki, bu da heç kim tərəfindən bəyənilmir və xoş deyil.
Bu cür edilmiş tənqid həm tənqid edən, həm də tənqid olunana zərər vurur, nüfuzdan salır. Ən doğrusu hər bir məsələyə tənqidi yanaşmazdan əvvəl şəxsi münasibətlər rəqabət nəfsini nəzərə almamaq, hər bir fikirdə real və səmimi olmaq lazımdır. Belə münasibətlə yanaşsaq, zərərli tənqidin qarşısını ala bilərik və əminəm ki düzgün tənqiddən heç kim inciməz.
Zərərli tənqidin ictimaiyyətə və cəmiyyətimizin inkişafına çox mənfi təsirləri var. Hətta xəstəliyə çevrilə bilir. Qarşılıqlı diskussiya və düzgün formada aparılan müzakirə cəmiyyətin inkişafına yol açır, təkan verir. Bəzən tənqid edənlərin fikrinə qulaq asanda mənə elə gəlir ki, xüsusi insanlar var ki onlar qəsdən tənqid edərkən qarşısında duran tərəfin əzab çəkməsindən zövq alır. Bu isə heç xoşagələn hal deyil. Bu tənqid mütləq bir tərəfə xeyir gətirsə də digər tərəfə zərər verir.
Mənfi tənqiddə empatiya çatışmazlığı olur. Tənqid edərkən qarşıdakının əhvalı və halı nəzərə alınmır ki, bu da heç etik hesab olunmur. Lazımınca empatiya qura bilən insanlar ümumiyyətlə mənfi tənqid etmirlər.
Mən kimi tənqid edərdim?
1. Allahını yalniz çətin gündə xatırlayanları;
2. Bir an belə haqq yolundan dönənləri;
3. Həyatda düzgün yolda olmayanları;
4. Tənbəl insanları;
5. İşində səhlənkar olanları;
6. İşinə laqeyd münasibəti olanları;
7. Millətini, vətənini sevməyənləri;
8. Dostluğa sadiq olmayanları;
9. Ailəsinə, ata-anasına qiymət qoymayanları və s.
Tənqidi necə edərdim?
1. Niyyətim məlum olsun, yaxşılığa doğru yönəlsin;
2. Həmsöhbətimin mənə qarşı çıxmamasına çalışardım;
3. Tənqidi qışqıraraq və sərt deyil, sakit, yumşaq formada edərdim;
4. Tənqidin nəticə verməsi üçün fikrimi əsaslandırardım;
5. Qarşımdakı insanı utandıracaq bir hərəkət və ifadə işlətməzdim;
6. Yersiz tənqid etməzdim ki, sözüm qiymətdən düşməsin;
7. Tənqidimin münaqişə yaratmasına imkan verməzdim;
8. Tənqidi dedi-qoruya çevirməzdim...
Həyata baxış aşağıda qeyd olunan kimi olsa nə qəlb qırılmaz, nə də mənfi davranış olmaz.
Gözəl görən gözəl düşünər, gözəl düşünən bu dünyadan və həyatdan zövq alar....
Əzizlərim, bəs siz xoşunuza gəlməyən bir məsələni necə tənqid edirsiniz?