Ehtiraslı insanlar digər insanlardan asan seçilir. Bu mövzuda əsas üç amil var:
Ehtiras, müəyyən bir şəxsə və ya hədəfə doğru güclü bir yönlənmə ilə meydana çıxar.Qumar salonuna qaçan qumarbazlar, meyxanaya qaçan əyyaşlar, sevgiliyə rast gəlinə biləcək yerlərə doğru gedən aşiqlərin hərəkətlərində sanki bir yayla hərəkət edən bir maşın halı vardır. Bütün iradə ehtirasın gücünə tabe olaraq, insanı başqa məqsədlərdən qoparıb, ehtirasın yönəldiyi məqsədə doğru sanki sürüyər.
Ehtirasın ikinci əlaməti fikri əlamətdir: "Dərvişin fikri nədirsə, zikri də odur" atalar sözünün ifadə etdiyi kimi, bir ehtirasa əsir olan adam, danışıqlarında yalnız öz mövzusunu söyləmək və yalnız o mövzusunu eşitmək istəyər.
Bir muhteris (tutqun), daxili analiz üsulu ilə özünü dinləyəcək olsa, ehtirasının mövzusundan başqa bir şey düşünmədiyini dərhal fərq edecək.Bəzən bu ilişmə tərs bir şəkildə ortaya çıxar. Bu vəziyyətdə ehtirasa səbəb olan adam və ya varlıq da davamlı uzaqlaşmaq və ona qarşı müqavimət göstərmək istər.
Ehtirasın üçüncü bir əlaməti həyacanın daha artıq olmasıdır.Ehtiraslı insanların həzzləri və ağrıları, normal insanların həyəcanı ilə müqayisədə daha çox, nizamsız və daha ölçüsüz olar.
Bu səbəblə ehtiras, güclü həyəcanlara bağlı olan qızarma, çaşma, hıçqırmaq, ağlamaq, ürək çarpıntısı kimi dəyişikliklərə həddindən artıq məruz qalır.
Əlamətlərinin araşdırılması, ehtirasın xarici gözləmini təmin edər.İç üzünü görə bilmək üçün mövzunu daha çox dərinləşdirərək, ehtirasın quruluşunu araşdırmaq lazımdır.
Ehtirasın xüsusiyyəti
Bütün ehtiraslar da bir növ qəbul səhvidir, daha doğrusu dərk fərqliliyinin varlığı, diqqət çəkici bir hadisədir. Eşqdə mövzunun gözəlləşdirilməsi, nifrətdə çirkinləşdirilməsi barəsində bir meyl vardır.Qapalı insan ehtiraslı olduğu mövzuya hər kəsdən fərqli baxar. Həqiqətən, bu baxışda hər zaman həqiqəti dəyişdirmə meylinin olduğunu sanmaq da doğru olmaz.
Bəzən ehtirasla sevən bir insan, sevdiyini hər kəsdən daha yaxşı anlamış və daha yaxşı təhlil etmiş olar.Uşaqlarını ehtirasla sevən anaların, onları bir növ yanılmayla anlamış olmaları mümkünsə də, çox vaxt hər kəsdən daha yaxşı anlamış və tanımış olmaları mümkündür.Demək ki, ehtiraslı bir adamın müşahidəsi xüsusi və maraqlı bir mahiyyətə malikdir. Çünki hər kəsdən fərqli və bəzən də daha yaxşı görər. İdraktakı bu xüsusiyyət və qeyri -adilik bu səbəbə bağlıdır:
Ehtirasla sevilən, nifrət edilən adam xüsusilə o adamın və ya faktın özü deyil, bəlkə də xəyal gücünün yaratdığı şəxsiyyət və ya varlıqdır. Əgər xəyal gücünün bu davamlı və sıx fəaliyyəti olmazsa, onsuz da ehtirasdan da əsər qalmaz.
Güclü ehtirasla yaşayanlarda davamlı bu ideal yaradıcılığına rast gəlinir.
Ehtirası bəsləyən gizli və şiddətli ruhdur. Doğruları hər kəsdən fərqli görməyə səbəb olan da budur. Ehtirasa tutulan adam, gerçəkləri deyil, ona yüklənən mənasını görür deməkdir.
Bəzən ehtirasa mövzu olan adamı və ya faktı daha doğru olaraq dərk etməsinin səbəbi də, obyekt ilə ideal arasındakı bənzərlikləri və fərqlilikləri sanki bir sənətçi gözü ilə daha incə bir şəkildə təhlil edir.
Ehtirasların ümumi bir xüsusiyyətləri də, yuxarıda toxunduğumuz kimi, bütün ruhi fəaliyyətlərə hakim olması və bir ilişmə meydana gətirməsidir. Bu səbəblə ehtirasları, dəliliyə yaxın olaraq şərh edənlər də vardır. Həqiqətən də bəzi yazarlar bütün ehtirasları müxtəlif dəliliklər arasında sayırlar. Bu cür bir təsnif doğru deyilsə də, ehtirasları dəlilikdən ayırmaq olduqca nəzakətli bir mövzudur.
Ehtirasın əlaqəyə səbəb olması, nəticə olaraq ruhda sabitləşməsini və davamlılığını doğurur. Həqiqətən də ehtirasın qısa fasilələrlə böhranlar doğurduğu görülmüşdür.Öz vəziyyətinə nifrət edərək bir neçə gün içki istifadə etməyən əyyaş, özünü yaxşılaşmış qəbul etsə belə, içki ehtirasının bir neçə gün sonra yeni bir güclə qabardığını hiss edərək, yenə içkiyə doğru süründürülər.
İlişmə, adamın bütün təsir güclərini bir nöqtədə toplamasına səbəb olar. Ehtirasın şiddətli və güclü olması bundan qaynaqlanır. Necə ki, dilimizdəki "ehtiras atəşi" deyimi bu vəziyyəti çox yaxşı ifadə edər.
Bir nöqtəyə istiqamətli olan ehtiras, digər istəkləri ya tamamilə basdırmaqda ya da geri planda buraxmaqdadır.
İçki, qumar kimi pis bir ehtiras ilə ya da sənət, elm və vətən kimi uca bir ehtiras amili insanın ailəsini qismən, hətta tamamilə laqeyd etməsi mümkündür.
Ehtiras faktorları
Normal bir istəyin ehtiras halına təsir edən faktorları bizim ya daxilimizdə və ya xaricimizdədir. İçimizdə olan faktorlar, yuxarıda da işarə etdiyimiz kimi xarakterimiz, ənənələrimizdir.
Xaricimizdəki faktorlar isə iqlim, zamanın şərtləridir.
"Romantik varislik" hissəsində də qeyd olunduğu kimi, ehtirasların və bu istiqamətdə içki, eşq, qumar, xəsislik, oğurluq, cinayət və s. kimi ehtirasların irsi olmasına dair olduqca geniş statistika əldə edilmişdir.
Xarakter də bu mövzuda olduqca təsirlidir .Həssaslığı ilə yanaşı çox insanların ehtiras qabiliyyətləri də çoxdur. Laqeyd insanlar arasında qapalı lanlara çox rast gəlinməz.
Xəyal gücü qabiliyyəti də ehtiras üzərində təsirlidir. Şiddətli bir xəyal gücü ilə dolu olanların istəklərini xəyallarla bəsləyərək ehtiraslı olmaları mümkündür. Zəif düşüncəli insanlarda ehtiras atəşi yanmaz.
Xarici faktorlar da ehtirasların meydana gəlməsinə kömək edə bilərlər. Bu istiqamətdə iqlim tərəfsiz deyil. Eyni şəkildə alınan təhsil, yoldaşlar, dostlar, oxunan kitablar, qarşılıqlı danışmalar, təmaslar və əlaqələr, qısaca bütün istiqamətləriylə ictimai ətraf da ehtirasların oyanmasına və ya inkişafına səbəb ola bilər.