Yalnız Türk dilində deyil, başqa millətlərin dillərində də; "Manqal kimi ürəyi var. Qəlb qəlbə qarşıdır. Sən həmişə ürəyimdəsən. Narın bir ürəyi var. Ürəyinin səsini dinlə. Ürəyim qırıldı ..." kimi ifadələrlə ürəyə, zəngin və dərin mənalar yüklənmişdir. Belə olduğu halda, müasir tibb ürəyi, yalnız fizioloji quruluşu sərhədləndirmişdir; ağıl, düşüncə, qərar vermə və hisslərin qaynağı olaraq da beyni nəzərə çatdırmışdır. Yaxşı, həqiqətdə ürək, vəzifəsi yalnız qan nəql olan bir orqandırmı? Bu mövzudakı işləriylə tanınan Dr. Armour və Dr McCratinin araşdırmaları, ürəyin qan nəql xaricində bir çox funksiyasının olduğunu ortaya qoymuşdur.
Bu gün müasir tibbin yeni bir sahəsi olan neyrokardiyoloji (ürək-sinir elmi) sahəsində işlər icra edən Dr. Armour və Dr. Ardell; ürəkdə mərkəzi sinir sistemindən müstəqil, öyrənmə, informasiya emalı, xatırlama və idrak kimi fonksiyonlarla təchiz edilmiş, kiçik bir beyin olaraq vəzifələndirilən bir neyron şəbəkəsi kəşf etmişdir. Beyindən müstəqil ən az 40.000 sinir hüceyrəsindən meydana gələn, özünə xas kompleks bu sinir sistemi, ürəkdəki möhtəşəm beyin olaraq təsvir edilməkdədir. Ürəkdə olan neyron hüceyrələri həm beyinlə ünsiyyət qurmaqda, həm də ürəyin fəaliyyətini təşkil edir. Beləliklə həm ürəkdən beyinə, həm də beyindən ürəyə məlumat axışı həyata keçirilir. Araşdırmalar ürəkdən beyinə göndərilən məlumat miqdarının beyindən ürəyə göndərilənlərdən daha çox olduğunu ortaya qoymuşdur.
Beyindəki mücərrəd, analitik və məntiqi zəkanın; informasiya emalı, saxlanması, xatırlama funksiyaları yanında; ürəyin də, duyğu və ünsiyyət zəkasıyla təchiz edildiyi, duyğuların ilk istehsal mərkəzinin ürəkdə bədən tapdığı, ürəkdə çıxarılan duyğu daşıyan siqnalların, limbik sistemə çox sürətli şəkildə daşındığı, beyin üzərindən hisslərlə bağlı cavabın bütün hüceyrələrə və ətrafdakı insanların ürək və beyin dalğalarına təsir etdiyi, ürəyin də eyni beyin kimi; mühakimə etmə, qərar vermə, informasiya emalı və xatırlama funksiyalarının olduğu fərqli elm adamları tərəfindən (McCraty, McCraty və Childre, Thurber və yoldaşları) 2010-ci ildə, müxtəlif mərkəzlərdə edilən araşdırmalarla ortaya qoyulmuşdur. Nörokardiyoloji elmi çərçivəsində edilən bu araşdırmalar, insana dair dünyagörüşünü və ön qəbulları kökdən dəyişdirəcək kimi görünməkdədir.
Son elmi araşdırmalar (McCraty, 2002, 2010; Haspel, 2009), xüsusilə ürək və beyin arasındakı münasibətə diqqət çəkərək, ürəyin beyinlə dörd fərqli yol üzərindən ünsiyyət qurduğunu ortaya qoymaqdadır:
1. Sinirlər (nevroloji yol),
2. Hormonlar və neyrotransmitter (biyokimyəvi yol),
3. Qan təzyiqinin meydana gətirdiyi nəbz dalğaları (biyofıziki yol),
4. Elektromaqnetik sahələrin qarşılıqlı təsiri.
Ürək -beyin və ürək-digər bədən sistemləri arasındakı bu iki istiqamətli ünsiyyət şəbəkəsi, bilinən ən kompleks ünsiyyət şəbəkələrindən biridir. Hər bir ürək atışı yalnız qanı nasoslamaqla qalmaz; eyni zamanda bütün bədənə qan təzyiqiylə, nevroloji, hormonal və elektromaqnetik yollarla məlumat göndərir və ondan eyni yollarla məlumat alır.
Ürək atış sürəti dəyişkənliyinin həyatımıza təsirləri.
Ürək atış sürəti dəyişkənliyi (Hrv), sinoatrial düyümdəki (ürəkdə elektrik cərəyanı çıxarılmasına vəzifəli sinir hüceyrələri birliyi) elektriyin sağlam təşkil edib-edilmədiyini əks etdirir. Hrv parametri, beyindən ürəyə və ürəkdən beyinə gedən tənzimləyici siqnallara ürəyin cavab vermə qabiliyyətini ölçməyə yarayan bir pəncərə meydana gətirdiyi üçün, ürək atım ritimlerinin dəyişiklik yüzdələrinin başa düşülməsi son zamanlarda əhəmiyyət qazanmışdır.
Ürəyin bir atışından digərinə keçən müddət, ürək atış sürəti dəyişkənliyi olaraq təsvir edilməkdədir. Ürəyin hər bir atışı arasında keçən zaman miqdarı, hər zaman düz bir xətt təqib etmir. Thurber və yoldaşları 2010-ci ildə ürək atış sürəti dəyişənliyinin insanın ruhi vəziyyətinə təsiri üzərinə etdikləri araşdırmada, maraqlı tapıntılara çatmışlar. Bu işə görə; əgər ürək döyüntüləri arasındakı dəyişənlik ardıcıl isə, bütün bədən sistemləri bundan müsbət təsirlənir, tərsi vəziyyətdə isə bütün bədən mənfi təsir altında qalmaqdadır.
Fərdin içində olduğu hissi vəziyyətə görə ürək; atış sürəti dəyişkənliyi yolu ilə beyin sapına, beyin qabığına göndərdiyi məlumatlarla beyin dalğalarına və funksiyalarına təsir edir. Bütün bu təsbitlər, qan nasos yanında, ürəyə, bədənin hamısında təsirli uyğunlaşma və ritm bütövlüyünü tənzimləyici və idarəçi siqnal mərkəzi olaraq da vəzifə verildiyini göstərir. fərdlər; hirs, sevinc, qorxu və ümidsizlik kimi fərqli duyğular yaşayarkən, ürək atış sürəti dəyişkənliyindəki ritmik naxışlar də fərqlilik göstərir. Məsələn insan; təşəkkür, təqdir, qiymət vermə, sevmə, mərhəmət kimi müsbət duyğular yaşayırsa, ürək atış sürəti dəyişkənliyi ardıcıl olmaqda; qorxu, narahatlıq, ümidsizlik, depressiya və s. mənfi duyğular içində isə, ürək atış sürəti dəyişkənliyi əsassız hala gəlməkdədir. Ayrıca adam müsbət duyğular içində isə ürəyin müsbət duyğuları qəbul etməsi daha asan olur, tərsi vəziyyətdə isə bu cür duyğuların idrakı çətinləşməkdədir. 2009-ci ildə McCraty və yoldaşlarının və ayrıca Halpel'in etmiş olduqları araşdırmalar, insanda niyyətli ,şüurlu olaraq müsbət duyğuların meydana getiriləbiləcəyini göstərmişdir. Adamın şükran, təqdir, mərhəmət, sevgi duyğularını həyata arzusu, ürək atış sürəti dəyişənlik nisbətlərini təşkil daha müsbət duyğular yaşaması üçün qıcıqlandırıcı bir güc meydana gətirməkdədir .
Ürəyin elektromaqnit sahəsi və həyatımıza təsirləri.
İnsan ürəyi, bədəndə ən güclü və geniş elektromaqnit sahənin çıxarıldığı bir hissədir. Ürəkdən çıxarılan biyoelektromanyetik yer, insan ürəyindən təxminən 50-70 sm məsafədən, Süperiletken Kvant interference Cihazı (Squid) əsaslı magnetometreler ilə ölçüləbilməkdədir. McCraty'nin ölçümləri ilə ürəkdə elektrokardiyogram olaraq (EKQ) ölçülə bilən elektrik sahəsinin, beyində yazılan elektroensefalogramdan (EEG) amplitude (amplitude) baxımından ortalama 100 misli daha böyük, maqnetik komponentlərini də, beyində yaradılanları təxminən 5.000 qat daha güclü olduğu təsbit edilmişdir. Ürəyin bu ritmik fəaliyyəti ilə çıxarılan qan təzyiqi, səs təzyiqi və elektromaqnit dalgalardakı dəyişikliklər, bədəndəki hər orqan və hüceyrə tərəfindən qəbul edilməkdədir. Ürəkdən göndərilən elektromaqnetik dalğalar beyin dalğalarına təsir etməkdədir. Yaxın zamanda Bedell və Kaszkin-Bettag və ayrıca Haspelin etdiyi araşdırmalar isə, ilk hissi vəziyyətin başlanğıcının ürək olduğunu, beynin bu duyğuları hiss edən sahə olaraq vəzifə etdiyini düşünməyə əsas verir. Ürək atış sürəti dəyişkənliyi nəticəsində yaranan dalğalar ilə beyin dalğaları, nə qədər uyğun olsa, adam özünü fiziki və psixoloji olaraq o qədər sağlam hiss etməkdədir. Bu da göstərir ki, zamana bağlı olaraq nəbz atışları naxışlarında müşahidə edilən dəyişikliklər, beyin və ürək arasındakı tarazlığın bir ölçüsüdür.
Ürək atış sürəti dəyişkənliyi 0.10 hertz olduğunda bədən və ruh dünyamızda tam bir uyğunlaşma reallaşması söz mövzusudur. Bu uyğunlaşma içində beynin iki lobundan yayılan dalğaların eyni fazda, uyğun, tək bir dalğa halına çevrildiyi müşahidə edilmiş; başqa bir ifadəylə, beynin iki yarısının tam bir uyğunlaşma içində işə başladığı təsbit edilmişdir. Ayrıca beynin bu mərhələdə həzz duyğusu meydana gəlməsinə vəsilə olan endorfini, ciddi miqdarda ifraz etdiyi təyin olunmuşdur. Bu dalğa boyuna gələ bilmək, ancaq şəfqət, sevgi, yaxınlıq, təqdir, bağışlama və şükran kimi duyğuları hiss etdiyimizdə reallaşmaqdadır. (Thurber və yoldaşları, 2010; McCraty və Reese, 2009). Bu uyğunlaşmanın böyük bir qisimi, elektromaqnit rabitə vasitəsilə reallaşarkən; sezmə, konsentrasiya və yeni fikirlər çıxarma kimi fəaliyyətlər də güclənməkdədir. Digər tərəfdən immunitet sisteminin güclənməsi, stressin azaldılması və adamdakı yaxşılıq halının artması da təmin edilmiş olur.
Bütün bunlara əlavə olaraq, McCarthy tərəfindən 2002-ci ildə edilən bir araşdırmada; hər ürək döyüntüsündə bədəni çevirən maqnetik bir təsir sahəsinin meydana gəldiyi təsbit edilmişdir.
Ürək həm bütün hüceyrələrə həm də beyinə göndərdiyi məlumatlarla bədən sistemlərinin işinə təsir edərkən, eyni zamanda çölə də məlumat göndərərək başqa insanların ürəklərinə və beyin dalğalarına təsir etməkdədir. Yaxınımızdakı kəslərin həm ürəyimizə (duyğularımıza) həm də beynimizə (düşüncə və qərar vermə) təsir edə bildiklərini çox dəfə şahid olmuşuq. Bu da xüsusilə ana və ataların, pedaqoqların uşaqlarla davamlı eyni mühiti paylaşdıqları üçün, onların ürək və könül dünyalarına nə üçün asanca təsir etdiklərini göstərir. Buna görə hər insan, xüsusilə ana-atalar və müəllimlər ürəkdən keçənlərə çox diqqət etməlidir.
Bütün orqanlara təsir edən davranışların gözəlliyi, qəlbdəki hüsnü niyyət, ixlas və səmimiyyətlə mütənasibdir. Gözün gözəl görməsi, ağılın şüur üzrə düşünməsi, qulağın həqiqəti eşitməsi, əlin halala uzanması, ayaqların xeyirə getməsi, ürəkdəki hüsnüniyyətə bağlıdır. "Allah sizin bədəninizə və üzünüzə deyil, ürəklərinizə baxar." (Müslim, Birr, 33) və "Bunu yaxşı bilin ki, insan bədənində kiçik bir ət parçası vardır. Əgər bu ət parçası yaxşı olsa, bütün bədən yaxşı olar; xarab olarsa, bütün bədən xarab olar. Bu ət parçası ürəkdir." (Buxari, İman 39) tərcüməsindəki hədisi-şəriflər bu xüsusu nə qədər gözəl ifadə edir. İnsanoğlunun "ürəyini" yenidən kəşf etməsi üçün, ürəyinə doğru yeni bir səfərə çıxma vaxtı çoxdan gəlmişdir.
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR