Utancaq uşaqlar

Utancaq uşaqlar yaşıdları ilə əlaqə qurmada çətinlik çəkərlər,yoldaşları ilə birlikdə olmaqdansa,tək qalmağa üstünlük edərlər,yaşıdlarından çəkinərlər, bəzi hallarda özlərindən kiçiklərlə bir araya gəlirlər. Birisi onlara çox yaxınlaşırsa, ondan uzaqlaşmaq surətiylə reaksiya alacaqlar. Analarının yanından ayrılmazlar hətta ataları ilə ya da nənələri ilə tək qalmaqdan qaçırlar.Analarından ayrılanda ilk reaksiyası ağlamaq olur.Özlərini  şifahi olaraq ifadə etməkdən utanarlar, özlərindən sual soruşanda bəzən cavablandımaqdan qaçarlar, başlarını önə əyərlər, nadir hallarda göz və ya baş hərəkəti ilə cavablandırmaqla kifayətlənərlər.Əksəriyyətləri etibarsız və narahat uşaqlardır.

Araşdırma tapıntılarına görə bəzilərində təcavüzkarlıq duyğuları görülə bilər.Utancaq uşaqlar məktəb mühiti və ya yoldaş qrupu içində olduqlarında oyuna qatılmaq istəsələr də özlərində bu cəsarəti tapa bilməzlər.Mütləq biri onları əlindən tutub oyuna salmalıdır, oyuna girdikdən sonra da xoşbəxt olduqları diqqəti çəkir. Utancaq uşaqlar eyni zamanda onlardan nə gözlədiyini və ya yeni bir vəziyyəti necə ələ alacaqlarını bilmədikdə, xüsusilə yeni bir iş qarşısında qalanda normalın üstündə bir narahatlıq göstərirlər. Məsələn həkimlərin uşaqları müayinə etməyə gələcəyi söylədiyində utancaq uşaqlar ağlamağa başlayırlar, məktəbdən qaçmağa çalışırlar. Utancaq uşaqların çoxunun sinifdə sevdikləri bir yer vardır. Bu yer ümumiyyətlə fəaliyyətlərdən, kütlədən uzaq və rahatca oturabilecekleri bir döşək üstə və ya düz bir yerdir. Burada olub bitən şeylərin çoxuna qarşı maraqsız və çoxundan xəbərsizdirlər. Onların çox az şeyə qarşı maraq göstərdikləri və özlərini rahatlaşdırmaq üçün tez-tez barmaq əmdikleri, irəli geri sallandıkları, masturbasiya etdikləri və ya öz saçlarını və qulaqlarını çəkdikləri görülür.

Ailə təzyiqi və ya ailənin uşağı çox qoruyucu olmasının utancaqlığın başlamasına səbəb olar. Uşağın özü bir şeylər etmək istər və ətraf mühitin təsiri altında qalaraq imtina edər. Bacara bilməzsəm deyə düşünməkdən ala bilməz özünü, bu müvəffəqiyyətsizlik qorxusu da geridə dayanmasına səbəb olur. Uşaqların dediklərinə diqqət edilmədiyini hiss etmələri çekingenliği tətiklər. Uşaqdan yaşı və tutumu xaricində davranışlar gözlənilməsi, fikrinin davamlı tənqid olunması, uşağın səyinə qarşı reaksiyasız qalınması, heç bir şəkildə gözləməmək, ürəkləndirməmək utancaqlığın  səbəblərindəndir.
İctimailəşməsi üçün əvvəlcə analarından qopmağa kömək etmək, sonra da bir yoldaşı ilə birlikdə olmasına fürsət vermək, daha sonrada bir yoldaş qrupu, ya da fəaliyyət qrupuna girmələrini təmin etmək faydalı olar. Müvəffəqiyyətli və xoşbəxt olacaqları bir sahənin kəşf edilməsi onları dinc edər.

            Uşağın qabığından çıxarılmasından müəllimi və Məktəbə düşən vəzifələr: Uşağı ilk dəfə etdiyi şeylərdə çətinlik çəkəcəyini qəbul etməli və səbirli olmalıdır. Ana sinifinin, ya da məktəbin ilk günlərindən fəaliyyətə qatılması üçün məcbur etməməlidir, xoşlandığı fəaliyyətləri əvvəlində qarşıdan izləməsini icazə verilməlidir. Əvvəlcə müəllimin özü uşaqla dialoqa icazə verməlidir. Uşağı yoldaşları ilə dialoq qurması üçün motivasiya etməlidir.
 Uşaqların utancaqlıqdan xilas üçün səbəbi yaxşıca araşdırılmalıdır. Yaradıcı qum, gil, palçıq, boya kimi vəsaitləri istifadə təşviq edilməlidir. Dramatik oyunda rahatlaması təmin olunmalıdır. Fəaliyyətlərə yönləndirilməlidir. Uşağın müvəffəqiyyətli olduğunu hiss edəcəyi fəaliyyətlər və deşarj ola biləcəyi sahələr tapılmalıdır. Təşkil  edilmiş  fəaliyyətlər əsnasında müəllim tərəfindən ürəkləndirilməlidir

            Utancaq uşaq üçün nə edilə bilər? Uşaqdakı utancaqlığın çox müxtəlif səbəbləri vardır və problemin qaynağı, uşaqla necə bir iş ediləcəyini təsir göstərir. Utancaq uşaqların çoxu sizin onunla kiçik maraqlanmanızla açılıb danışmağa başlayırlar. Sinifinizdə necə bir davranış istədiyini bilən amma əməkdaşlıq etmək istəməyən utancaq bir uşaq tapıla bilər. Bu uşaq yeni fəaliyyətlərə başlayır qorxan və bundan dolayı sizdən artıqdan təşviq istəyən bir utancaq uşaq ola bilər. 

            Belə bir uşağın hər hansı kiçik bir çalışır görə afərin deyərək və ya oxşayaraq təqdir edin. Etdiyi şeylərdə kiçikdə olsa bəzi uğurlar əldə etdikdən sonra əməkdaşlıq etmək ona daha asan gəlir. Bu uşaqlara qarşı-yavaş və onlardan az iş istəmə şəklindəki bir yanaşma ümumiyyətlə daha çox təsirlidir. Uşağa edilənləri seyr danışılanları dinləməsi üçün icazə verilməlidir. Uşağın ilk ünsiyyət təşəbbüsünə diqqət yetirilməlidir. Uşağın istəyinə və ya sualına dərhal cavab verilməlidir amma bu onu susduracaq şəkildə bir cavab olmamalıdır. Uşağın özünə qarşı etibarı artdıqca qrup işinə daha istəkli olacaq. Fərdi diqqət göstərilir və fərdi təlimat verilsə utancaq uşaq verilən işi ən yaxşı şəkildə edə bilər.

            Bununla yanaşı, utancaq uşaq başqalarının özünə yaxınlaşmaqdan narahatlıq duyduğu üçün ona yaxınlaşmaq çətin ola bilər. Bunu üçün siz uşağın işinə qarışmayan onu sakitleşdirən biri olaraq görülməlidir. Uşağın dili inkişaf etməmiş ola bilər, yavaş və açıq danışmağa, istənilən şəkildə hərəkət etməyə çalışmalısınız. Uşaq sizinlə göz-gözə gəlməkdən çekinə bilər və suallarınıza cavab verməyi rədd edə bilər. Əgər uşaq suallarınıza cavab verməyi rədd davam etsə uşağın sevdiyi başqa bir fəaliyyət tapmağa çalışmalısınız. Əgər uşağa sevə biləcəyi  başqa bir fəaliyyət tapmasanız; uşağın oturub digərlərini seyr icazə verməli, ya da istədiyi zaman oynaya oyuncaqları və istifadə edə biləcəyi vəsaitləri yanına qoymalısınız. Davamlı maraq və ya nəzarət uşağı daha çox utancaq edə bilər. Çöldə oyun əsnasında utancaq uşaq üçün nə edilə bilər? Çöldə oynanılan oyunlar uşaqların: İctimai bacarıqlarının, arxaları arasında qarşılıqlı, anlama bacarıqlarının inkişafına kömək edir. Utancaq uşaq oyun yerində xüsusi bir diqqəti tələb edir. Bu vəziyyətdə uşağı bir neçə sadə fəaliyyət içinə soxmağı sınaqlısınız. Bu çabanız uzun bir müddət ala bilər.

  Uşaqda bir neçə bacarıq əldə etdikdən sonra fəaliyyətləri digər bacarıqları də içinə alaraq genişlədə bilərsiniz. Ən yaxşı mövqe əməkdaşlıq etməsi üçün uşağa təzyiq etməməkdir. Yalnız fəaliyyəti seyr və anlaması üçün vaxt ayırmalısınız. Uşaq mövzuya qarşı maraq göstərməyə başladığı zaman fərdi təlimat verilərək uşaqla maraqlanmağa başlanmalıdır. Bu maraqlanma yerini yavaş-yavaş uşağın digər uşaqlarla edəcəyi təsirə buraxılmalıdır. Utancaq uşağın digər uşaqlarla edəcəyi qarşılıqlı sözlə olacağı gözlənilməməlidir. Ancaq siz ona sərəncam verməli, nizamlı çıxışlar etməlisiniz. Sərbəst oyun uşaqların; ictimai bacarıqlarının, müstəqil iş fəaliyyətlərinin, xəyal qurma bacarıqlarının, əzələ bacarıqlarının inkişafına kömək edir. Sərbəst oyun fəaliyyətləri: Su, qum masası, bloklar və şəkilli kartlarla edilə bilər. Sərbəst oyun utancaq uşaq üçün çox qiymətli bir fəaliyyətdir. Bu fəaliyyət uşağın digər uşaqların oyunlarını seyr onlarla qarşılıqlı təsirdə tapılması sərbəstdir. 

Uşağı müşahidə uşağın maraqlarını öyrənməyə kömək edər. Öyrənincə uşağa zövq ala biləcəyini düşündüyünüz bir neçə oyun öyrədə bilərsiniz. Axaranları ilə tələsik əlaqə yaratması üçün uşaq sıxışdırılmalıdır. Uşaq yoldaşlarının yanında onlarla açıqca görülən bir əlaqə qurmadan bənzər fəaliyyət olarsa, uşağın onlarla gerçək bir qarşılıqlı təsir üçün ilk addımı atdığını Qidalanma əsnasında utancaq uşaq üçün nə edilə bilər: Yemək bilməlisiniz. uşaqların, yeməklər haqqında ümumi məlumatların, danışma və dil bacarıqlarının, əməkdaşlıq və paylaşma bacarıqlarının inkişafına kömək edər. Utancaq uşaq bəzi hallarda bir qrupla yemək yeməyə rahat olamaya bilər. Yemək yeməyi rədd edə bilər. Yoldaşlarının yeməyi özlərinə uzatması istəklərini eşitməzdən gələ bilərlər. Belə uşağa müəyyən zamanlarda yemək verə bilərsiniz amma əsla yemək yeməsi üçün Musiqi və şəkil məcbur etməməlisiniz. Səssizcə seyr icazə verməlisiniz. İşində utancaq uşaq üçün nə edilə bilər: Musiqi, uşaqlara istirahət bacarıqları, ritm duyğusunu, təlimatları bu qabiliyyətlərini
 inkişaf etdirmə fürsəti verər. Şəkil fəaliyyətləri uşaqlara görərək öyrənmə, incə əzələlərini inkişaf etdirmə fürsətini verir. Bəzi kiçik uşaqların şəkil və musiqi fəaliyyətlərinə çox uyğunluqları yoxdur. Lakin onları cazibədar taparlar. Bu fəaliyyətləri bir müddət izlədikdən sonra narahat bir uşaq öz istəyiylə fəaliyyətə qatıla bilər. Bu vəziyyətdə uşağın fəaliyyətə qatılması üçün sıxılmadan nəzakətli təşviq edilməlidir. 

Hekayə saatında utancaq uşaq üçün nə edə bilərsiniz, təzyiqdən çəkinilməlidir.Edilə bilər: Utancaq bir uşağın dillə arası çox yaxşı olmadığından oxumanın açıq olması və sözlərin dəqiq olaraq deyilməsi lazımdır. Mövzu haqqında soruşulacaq suallarda bu uşaq ən sona buraxılmalıdır. Bundan başqa suallar bəli ya xeyr deyəcək şəkildə soruşulmamalıdır. Uşaq suallara cavab versə hekayəni dinlərkən diqqət etmiş olduğu aydın olar. Əgər uşağın dilində bir pozuqluq varsa hekayəni İstirahət vaxtında utancaq uşaq üçün nə şəkillərlə izah etməsi istənilməlidir. Edilə bilər: İstirahət vaxtında uşaqlar sakitləşər. Istirahət vaxtı uşağın ən çox sevdiyi fəaliyyətdir. Çünki istirahət vaxtı səssiz və qarşılıqlı təsir olmayan bir vaxtdır. İstirahət vaxtında utancaq uşağın ən böyük problemi müddətin bitəcəyi yeni bir fəaliyyətin başlayacağı qorxusudur. Digər uşaqlar oyandırılmadan utancaq uşaq oyandırılmalıdır, passiv qarşılıqlı təsiri olmayan işlərə başladılmalıdır. (ədyalları qatlama, şəkil albomuna baxma və s.) Uşaq, utancaq adam rahatladıqca günün qalan hissəsi daha cazibədar kimi görünür. Özünü inkar edər. Duyğularına qarşı dürüst deyil. İstədiyi məqsədlərə çata bilməz. Başqalarının öz adına seçki etməsinə icazə verir. Hirs duyur, etibarda adam duyğularını tanıyar. Dürüstcə duyğularını ifadə edir. qayğılıdır. Təcavüzkar istədiyi məqsədə çatar. Öz adına seçki edər. Özünə etibarlıdır. Adam başqalarını qıraraq heçə sayaraq özünü inkişaf etdirməyə çalışır. Duyğularını tanımaz. İstədiyi məqsədlərə başqalarını qıraraq çatar. Başqaları adına seçki edər. Özünü haqlı və üstün görər. 

  Utancaq uşaqların çoxu yaşı gələndə lazımi XÜSUSİYYƏTLƏR bacarıqları qazanarlar və əl məharəti tələb edən işləri etməyi öyrənirlər. Bu uşaqların utancaqlığı, məlumat və bacarıqlarını tətbiq qoymalarını çətinləşdirir. Utancaq uşaqlarının çoxunun sözlərlə və edərək ifadə edə bildiklərini daha çoxunu bildiklərini və daha çox şey edə biləcəklərini qəbul etmək düzgün deyil. Utancaq uşaqların çoxu, birinci dərəcədə başqalarının işlərini etibarlı bir məsafədən seyr edərək öyrənirlər. Onlar ümumiyyətlə qrup fəaliyyətlərinə qatılmazlar. Yeni fəaliyyətlərə keçmələri və vəsait istifadə etmələri məhduddur. Vəsait kullanmadaki utancaqlıqları qabiliyyətsizliklərindən çox, qorxudan və özlərinə güvənsizliklərindən irəli gəlir. Məsələn, məktəb əvvəli utancaq uşaqların çoxu, bir tək pastel qələm götürsələr və onunla kağızın küncünü məcburi görülür. Bir işarə edsələr belə müxtəlif rəngləri tanıyırlar, bilirlər. Çoxu dəfə onlar normal əl bacarıqlarına sahibdirlər. Ancaq, müəllim ipin sonuna bir düyün ataraq düzdüyünüz muncuqlar çıxmasın deyincə qədər eyni muncuğu təkrar-təkrar ipə keçirirlər və muncuqa  düşər. Bu uşaqlar sevgiylə dəstəklənirsə, özlərinə inam gəlib yeni işlərdə ustalaşa bilərler. Hər hansı bir işi etməyi inadla rədd etdiklərini, sizdən bu vəziyyəti yaxşılıqla qarşılamanızı umarlar. Və bu onları sevindirir. Belə qarşılandıqları təqdirdə Sizin verəcəyiniz dəstəklə bir çox fəaliyyətləri təkrara etməyi imtahan edərik. Məsələn, digər uşaqların yanında onların işə təşviq etməyiniz, cəsarətləndirməniz digər uşaqlarla bərabər mismarları taxtadakı dəliklərə taxma fəaliyyətinə cəlb edə bilər. Amma bu uşaqlar, barmaqları ilə şəkil rəngləyən digər uşaqları günlərlə seyr olmalarına baxmayaraq barmaqları ilə şəkil çəkməyi rədd edirlər.

    Qrupa qatılmaları istəyincə başlarını saxlaya bilərsiniz və ya heç bir şey söyləmədən geri dönə bilərlər. Əgər belə bir uşağa boya masasına otur desəniz, etiraz etmədən otura bilər. Ancaq əllərini möhkəmcə masanın altına salar və çıxarmaz. Belə bir uşaq bəlkə edilənləri səssizcə seyr edərək Hərəkət Bacarıqları: testlərin, utancaq uşaqların kobud və öyrənə bilər. İncə hərəkət inkişaflarının yaşlarına görə uyğun olduğunu göstərməsinə baxmayaraq bu uşaqların çoxu mümkün qədər az və yavaş hərəkət edərlər. Bir qisim utancaq uşaqlar isə uzun bir müddət hərəkətsiz otururlar. Və ya bədənlərinin bəzi hissələrini hərəkət etdirərkən qalan hissələrini hərəkətsiz, kımıldatmadan məbləğlər. Məsələn, oyuncaqlarla oynamaq üçün əllərini istifadə edə bilər, amma eyni yerdə kımıldamadan otururlar. Bədənlərini istifadə etdikləri zaman, hərəkətləri yalpalama şəklində, zəif və olduqca məhduddur. Koordinasyonları zəif kimi görünür. Bir çox utancaq uşaq bükülüp bir kürsüyə və ya yerə ayağı üstünə, sanki sümükləri lastikmiş kimi yığılsın verər. Bu uşaqlar eyni zaman da özlərini rahatlaşdırmaq üçün bədənlərini istifadə edərlər. Barmaq əmmə, saçlarını Kıvırma və yelləmə kimi davranışlar sərgilərlər. Bu uşaqlara öz özlərinə inam hissi qazandırdıkca, utancaqlıqlarının öhdəsindən gəlmələrinə kömək Danışıq Və dil edilmiş olar və bədən hərəkətləri də bir xeyli normallaşar. Bacarıqları bir çox utancaq uşaq dili anlar və olduqca da yaxşı danışar. Ancaq bu uşaqlar məktəb əvvəlində heç danışmaz və ya çox seyrək danışarlar. Onlar üzlərinin üzlərində kiçik bir gülümsəmə ilə, kədərlərini də hıçqıraraq və ya yüngül səslə ağlayaraq müəyyən edərlər. Danışmaları eşidilməsi çətin pıçıltılar kimi bir səslə olar. Sinifdə istəklərini çox yavaş bir səslə ifadə etdiklərindən onların bu ünsiyyət cəhdləri itər gedər. Istəklərinə hər hansı bir cavab ala bilmədikləri zaman işi tamamilə buraxa bilər. Danışıq və danışdırılma utancaq uşaqları çox narahat edir görünməkdədir. Bir istəyə qarşı çoxlu dəfə üzünü başqa istiqamətə çevirərək və ya daşlaşmış bir üzlə, yerində səssizcə oturaraq reaksiyada alacaqlar. Digər uşaqlar sizin utancaq uşaqla mövzuya girişiminizi və ya qeyrətinizi görsələr bu uşaqla ünsiyyət qurma cəhdlərini davam etdirərlər. Əks halda onlarda danışmağı kəsərlər.
 Bu uşaqlar əsəbi və utancaq davranışları, təklik, qorxu təcrid edilmə duyğularını izah edərlər. Amma onların digərlərini diqqətlə gözleməyə və çəkinərək təqlid etmələri digər uşaqlar kimi olma, onlara bənzəmə his və arzularının qüvvətli bir işarəsidir. Bəzən onlar yalvaran baxışları ilə və ya sizə sarılaraq, qrupa qoşulmaq və Mənlik anlayışı və İctimai bacarıqlar: zəmanətə olan ehtiyaclarını bildirirlər. Utancaq uşaqların çoxu özləri haqqında mənfi düşüncəyə sahibdirlər və onların qabiliyyətləri bir çox işi müvəffəqiyyətə çatdıracaq gücdə deyil. Məsələn, Anita muncuqları ipə düzərək bir çox bijüteriya etmiş olmasına baxmayaraq daim "mən çox ağılsızam. Bu muncuqların hamısını ipə düze biləcəyimi zənn etmirəm. "Deyərək işə başlayır. Utancaq uşaqlar özləri haqqında mənfi duyğular içində olduqlarından, qrupdan uzaqlaşıb öz şəxsi qabıqlarına çəkilməkdən başqa bir şey etməməkdədir. Onlar səhv bir iş, hərəkət etməkdənsə heç bir şey etməməyi üstün etməkdə və ya heç bir iddia və qətilik tanımayan fəaliyyətlərdə tapılmaqdadırlar. Onlar hər hansı yaxşı bir şey etmədə, öz özlərinə güvənmədiklərinən, bir fəaliyyət olmaqdan ya çəkinərlər, ya da digərlərini böyük bir diqqətlə təqlid edərlər. Onların narahatlıqları ətraflarındakı digər uşaqların gəlməyidir. Ətrafdakı uşaqlara reaksiya olmaları, onlarla əlaqə qurmamaları bu vəziyyətin açıq bir dəlildir. Məsələn, digər uşaqlar onlara oyun oynamağı təklif etdikləri də qaça bilərlər, sualları cavab vermək rədd edə və ya ətraflarında baş verənləri görməməzliyə gəlirlər. Amma onları təşviqi, tərifə böyük ehtiyacları vardır. Təşviq onların iş əzmini qüvvətləndirər, təşəbbüslerinden davam etdirir və ya ən azından işi edər kimi görünmələrini təmin edər. Problemlə maraqlanmağa və məşğul olmadan olduqca bacarıqsız olduqlarından problemli işlərdən çəkinərlər. Onlar oyuncaqlarla bir səyə girmədən onları hərəkətsiz daşlaşmış heykəl kimi səssizcə seyr edər. Utancaq uşaqlar digərlərinin varlığından asan asan dinclik eşitməzlər. Onlar ancaq bir-birlərini yelləyərək, bir-birilə istehza edərək, sürtünerek rahatlayarlar. Bu uşaqların bəziləri başqalarına qarşı göstərə bilmədikləri hirsliliklərini özlərinə, öz əşyalarına çevirərlər. Bu duyğularını da özlərini yerlərə ataraq, kağız və dəftərlərini cıraraq, oyuncaqlarını parçalayaraq və ya özlərini bəzi şeylərdən məhrum edərək ifadə edərlər. İstənilən bir işi doğru zamanda və doğru bir şəkildə etmədikləri duyğusu içində olan utancaq uşaqlar, digər uşaqlarla əlaqə qurmaz və oyun oynamazlar. Bu duyğu içində olan uşaq, öz ətrafında özünü qoruyan pasiviteye söykənən bir qabıq yaradır.