Yeni doğulan körpələr barmaq əmməyi ana bətnində öyrənmişlər. Çox zaman ultrasəs müayinəsində körpələrin barmaqlarını əmdiyi görülür. Körpələrin doğuşdan sahib olduqları ən güclü reflekslərdən biri əmmə refleksidir. Nadir olaraq yeni doğulan bəzi körpələrin barmaq, ya da biləklərində görülən qabarcıqlar bunun nəticəsidir.
Barmaq əmmək körpələri sakitləşdirən və stresslərinin keçməsinə kömək edən bir vəziyyətdir. Bəzi ailələr bu məsələyə fikir vermir, lakin bir çoxları Ziqmund Freydin "Uşaqcasına cinsilik" nəzəriyyəsinə əsasən buna mane olmağa çalışırlar.
Əslində barmaq əmmək körpələri həqiqətən rahatlaşdırır. Bunun bir refleks olduğu bilinir. Ancaq barmaq əmmənin dişlərə zərər verdiyi də məlumdur. Bəs bu vərdiş nə vaxt və hansı şərtlər altında ziyandır?
Əmmə funksiyası yeni doğulmuş uşaqlarda çox qüvvətlidir. Barmaq əmmə və dil əmmə vərdişləri ilk il yarımda normaldır və ümumiyyətlə, 2 yaşdan sonra olmur. Ancaq barmaq əmmə, ya da əmzik əmmə vərdişi davam etsə, hələ inkişaf etməkdə olan əzələ və sümük strukturlarına təzyiq edərək dişlərin yer dəyişdirməsinə gətirib çıxarar. Bu vəziyyətdə üst ön dişlər önə, alt ön dişlər isə geriyə doğru əyilər, alt və üst ön dişlər arasında açıqlıq anomaliyası meydana gəlir.
Vərdiş buraxılsa, bu açıqlıq bağlanar. Lakin yaranan bu açıqlığa udqunma anında dilin girməsi söz mövzusu ola bilər və bu daha da şiddətlənər. 3.5 yaşından sonra barmaq əmmə vərdişi hələ davam edirsə, bu hal daha da artar. Barmaq əmmə vərdişi gecə yatarkən də davam etsə, daha təsirli olar və bunun nəticəsində üst çənədə darlıq (V şəklində bir çənə qövsü) meydana gəlir.
Barmaq əmmənin dişlərə təsiri yaşa və barmaq əmmənin dərəcəsinə görə dəyişir. Körpəlik dişləri üzərində çox da zərərli bir təsiri olmadığı deyilir. Ancaq uşaq 6 yaşını keçdikdən sonra, süd dişlərinin töküldüyü və daimi dişlərinin çıxdığı zaman barmağını əmməsi dişlərin çıxmasına təsir edə bilir. Buna görə də dişlər çıxması lazım olan istiqamətdə deyil, fərqli istiqamətlərdə inkişaf edə bilər.
Barmaq əmmə vərdişinə qarşı ən sağlam yanaşma əmmə instinktinin çoxaldığı dövrdə körpəyə əmzik verməkdir. Əmzik barmaq əmmə vərdişindən daha asan tərgidilə bilər.
Bu vərdişin xüsusilə məktəbə gedən uşaqlarda məsxərə mövzusu olmasına fürsət verməyin. Bu hərəkəti tərgitməsi üçün doğru zamanı seçin və inadkar olun. Əgər ona təzyiq etməklə tərgitməyə çalışsanız, vərdişə daha çox meyl etməsinə səbəb olarsınız.
Bu vərdişi tərgitməyə çalışdığı halda onu tərifləyib mükafatlandırın.
Gün ərzində barmaq əmməyi nəzarət altına aldıqdan sonra:
Gecə barmaq əmməkdən imtina edə bilməsi üçün uşağınıza dəstək olun. Bunu əllərini ağzına soxmasına mane olacaq vəsaitlərin köməkliyi ilə etmək olar (əllərinə əlcək geydirmək və ya yara üçün plastır yapışdırmaq).
Hər gün yavaş-yavaş irəliləyin. Sərt olmayın. Onun üçün olduqca çətin olduğunu və dəstəyə ehtiyacı olacağını ağlınızdan heç çıxarmayın.
Uşaq 4-5 yaşlarına gəldikdə barmağını əmməyə davam edirsə, ona bunun çirkin davranış olduğunu, başqalarının gözündə xoş görünmədiyini anlaya biləcəyi bir dillə izah edin. Uşaqlar bu yaşlarda böyük bir insan kimi olmağa, valideynlərini təqlid etməyə çalışır və çox vaxt onlar kimi davranırlar. Bu vəziyyətdən faydalanıb uşağınıza valideynlərinin barmaq əmmədiyini, bu vəziyyətin xoş olmadığını söyləməyiniz təsirli ola bilər.
Bütün səylərinizə baxmayaraq, uşağınızı 6 yaşına qədər bu vərdişdən çəkindirə bilməsəniz, mütləq həkimə müraciət edin.
6-7 yaşlarına qədər davam edən barmaq əmmə vərdişi süd dişlərində mənfi təsirlərə səbəb olur. Bu dövrdə uşaqları vərdişdən imtina etməyə məcbur edən aparatlarla kömək etmək lazımdır. Bu yaş qrupunda hələ barmağını əmən uşaq bu vəziyyətdən özü də narahat olur və çox vaxt barmağını yatdığı zaman refleks olaraq, ya da gizlicə əmir.
Əgər uşaq müalicəyə istəkli olsa, vərdişləri tərgitməyə kömək edən aparatlardan istifadə edə bilərsiniz. Üst çənəyə birləşdirilən bu aparatlar hərəkətli və ya sabit olub, damağın ön bölgəsində qəfəs şəklindəki tel yığınından ibarətdir. Uşağınız barmağını ağzına apardıqda aparat barmağını əmməsinə maneə törədəcək. Damağın ön bölgəsində damağa paralel olan sabit tel yığını da bu vərdişi tərgitmək üçün təsirlidir.
Uşağınıza bu aparatların cəza məqsədi daşımadığını, yalnız xatırlatmaq və xəbərdarlıq etmək üçün vasitə olduğunu izah edin. Beləliklə, onun müalicəyə razı olmasını təmin edərsiniz. Bu aparatlardan istifadə edilməsinə baxmayaraq, hələ də bu vərdişi tərgitməyənlər vardır. Hətta nadir də olsa, yetkin yaşlarda belə bu vərdişə sahib insanlarla qarşılaşa bilərsiniz. Bütün səylərə baxmayaraq, uşağınız bu vərdişdən imtina edə bilmirsə, darıxmayın: 12 yaşına gəldikdə ortodont müalicə və braketlərin köməyi ilə bu problemi həll etmək mümkündür.