Ailəmdə, ya da yetişdiyim mühitdə görmədim.
Ətrafınızdakı insanların bir çoxunun həyatına nəzər yetirdiyinizdə onların dini öhdəlikləri yerinə yetirməsi barədə tək bir əlamət görməyiniz mümkün deyil. Bu mövzuda onlarla danışdığınızda sizə haqq qazandırdıqlarını görəcəksiniz, ancaq eyni zamanda ailələrində və yetişdikləri mühitdə daha əvvəllər belə şeylə qarşılaşmadıqlarını, bu haqda heç düşünmədiklərini bəhanə edəcəklər. Şübhəsiz bu vəziyyətdəki insanların bir qismi öz daxillərində bu ifadələri ilə nisbətən haqlı və səmimidirlər. Amma yenə də məhrum qalma mövcud an və gələcək üçün bəhanə deyildir. İnsanın həm keçmişini ödəməsi, həm də gələcəyini dini həqiqətlərə görə formalaşdırması üçün hərəkətə keçməsinə başlaması lazımdır. Heç bilmədiyi, amma hazırda daxilində olduğu şərtlər səbəbi ilə öyrənmək və şəxsən bəzi şeyləri təkbaşına həll etmək halları olur insan həyatında. Və fərd nə olursa olsun öyrənər bu kimi şeyləri. Məsələn, cəmiyyət tərəfindən ədəb qaydası olaraq qəbul edilən bir sıra şeyləri ailəsində görməməsi bəhanəsi ilə laqeydlik göstərə bilməz insan. İctimai qınaqdan çəkinərək cəmiyyət tərəfindən mənimsəniləcək şəkildə diqqət edər hal və davranışlarına. Məsələn, uşaqlıqda kənd yerində böyümüş, kənd həyatı yaşamış birisi oxumaq və ya işləmək üçün şəhər mühitinə getdikdə zamanla özünü o şəhərin həyat tərzinə uyğunlaşdırmaq üçün formalaşdırır. "Mən daha əvvəl ailəmdə, ya da yetişdiyim əhatəmdə görmədim, məni hər kəs belə qəbul etsin" deməz. Demək insan nə qədər çətin olsa da, öz vərdişlərini dəyişdirə biləcək gücə və iradəyə sahibdirlər. Bununla yanaşı ailəsində və ya ətrafında görməmiş olmaması, yaxud keçmişdən bəri atalarının bənzər bir həyat tərzi keçirmədiyi bəhanəsi insanı haqlı çıxarmaz. Qurani-Kərim atalarından gələnlərə və ya öz uydurduqlarına deyil, Allahın buyqruqlarına əməl etməyi söylər insanlara:
Onlara: “Allahın nazil etdiyinə tabe olun!”– deyildikdə, onlar: “Xeyr, biz atalarımızın tutduğu yolu tutacağıq!”– deyirlər. Bəs ataları bir şey anlamayıb doğru yola yönəlməyiblərsə necə? (Bəqərə, 170)
Fərqli bir din içində, ya da fərqli bir coğrafiyada dünyaya gəlməsinə baxmayaraq öz səyi və tutqusu ilə etdiyi araşdırmalar nəticəsində İslam dinini mənimsəmiş saysız nümunələr vardır. Amma bu insanların edə bildiklərinin 10%-ni etməyən Müsəlman ölkədə doğulmuş və ən azından yaşadığı cəmiyyət içində dinə dair motivləri olan fərdlərin ailələrində, ya da ətraflarında dinə dair ünsürlər görməmiş olmalarını bəhanə etmələri qəbul edilməzdir. Dinini öyrənmək və yaşamaq fərdin özünə etdiyi ən böyük yaxşılıqdır. Bəlkə insan hər məsuliyyətdən qaça bilər və heç bir sıxıntı çəkməz. Ancaq dini məsuliyyət qaçıla biləcək, yaxud yox sayıla biləcək növdən deyildir. İnsanların bu məsələdə özlərini aldatmalarından əl çəkib, bəhanələrinin arxasında gizlənməmələri lazımdır. Axirətdə hesab günü peşmanlıq duyanlar sırasında olmamaq üçün hələ zaman varkən xətalardan qayıdaraq İlahi buyruqları diqqətə almaq nöqtəsində hərəkətə keçmək vacibdir. İnsana verilən ömür sərmayəsi Rəbbinin buyruqları istiqamətində bir ömür sürərərk imtahan edilməsi üçündür. Bir mənada Allah qullarına fürsət verilmişdir. Heç bir bəhanə arxasında gizlənmək mümkün deyil. Çünki istədiyi təqdirdə dərk edib həqiqəti görə biləcəyi bir müddət verilmişdir insana:
Onlar orada fəryad qoparıb yalvaracaqlar: “Ey Rəbbimiz! Bizi (buradan) çıxart ki, (əvvəllər) etdiyimiz əməlləri deyil, yaxşı əməllər edək”. (Onlara deyiləcək:) “Məgər orada sizə düşünəcək kimsənin düşünə biləcəyi qədər uzun ömür vermədikmi? Sizə qorxudub xəbərdar edən də gəlmişdi. Elə isə dadın (əzabı!) Zalımlara kömək edən olmaz”. (Fatir, 37)
Emre Dorman "Dini mövzularda özünü aldatmağın 40 yolu"
Tərcümə: Ceylan Mumoğlu