İnsanlar hərəkətlərində iradə azadlığına sahibdir. Çünki insan bu həqiqəti hər an yaşamaqda, etdiyi işlərdə azad olduğunu hiss etməkdədir.Bəs qəza və qədərin tərifini və həyatımızdakı rolunu bilirikmi?
“Qəza” sözü lüğətdə “Bir şeyi sonuna gətirərək hökmə bağlamaq” , yəni onun sözlə və ya hərəkətlə tamamlanması, “hərəkətlərin zamanında yaradılması”dır.
Qədər sözünün mənası: Allah-Təala tərəfindən var olan hər şeyin (bütün məxluqatın) və bütün hadisələrin yaradılmadan əvvəl əzəldə, yanında qorunmaqda olan Lövhü Məhfuz adlı kitabda; xüsusiyyətləri, səbəbləri, şərtləri və zamanı gəlincə sahib olacaqları gücləri, qabiliyyətləri, yerləri, zamanları ilə birlikdə təyin olunması, təşkil edilməsi və yazılı olması deməkdir.
Qədərin başa düşülməsi baxımından ən əhəmiyyətli cümlə “Qədərə iman Allahın ölçüsüz iş etmədiyinə iman deməkdir”.
Allah insanları iradə sahibi, dilədiyini edə bilən bir varlıq olmasını buyurmuş və onları bu güc və qüdrətlə yaratmışdır. Bu səbəbdən insanlar öz istək və iradələriylə hər hansı bir əməli yerinə yetirib-yetirməmək gücündədirlər, eyni zamanda iki istiqamətdən birini seçmə iqtidarındadırlar. İnsanın savab və cəzaya layiq olması, müəyyən işlərdən məsul olması bu azad iradəsi səbəbilədir.
Etdiyimiz və edəcəyimiz hər şey qədərimizdə vardır. Amma bu vəziyyət bizi məcburedici, iradəmizi istiqamətləndirici deyil. “...Allah hər şeyi biləndir” ayəsində ifadə edildiyi kimi, Allahın keçmişi və gələcəyi bilməsiylə, yəni əzəli elmi ilə əlaqəlidir. Biz daha yaradılmadan hər şeyin elminə vaqif olan Rəbbimiz həyatımızı ən incə detalına qədər bilməkdədir. Amma bunun açıq-aydın olması iradəmizin olmadığı mənasını vermir. Allah əzəli elmiylə hansı istiqamətdə seçim edəcəyimizi bilir və qədərimizi ona görə yazır. Bunu yazması və bilməsi müdaxilə etməsi mənasını verməz. Belə demək olarsa, Allah ixtiyari qədərlə əlaqədar məsələləri “Belə olacaq” deyə yazmışdır, “Belə olsun!” deyə deyil.
Bunu bilməmiz lazımdır ki, bütün yerlər, göylər və içindəkilər, Rəbbimizin lütfü olaraq insan oğlunun xidmətinə, onun faydalanmasına verilmişdir. Onun ehtiyacları üçün fəda edilmişdir. İnsan hər şeyi ilə hazır bir aləmə gətirilmiş və ona üstün qabiliyyətlər, geniş səlahiyyətlər bəxş edilmişdir. Bütün bunların nəticəsində Allah insandan iradəsini düzgün şəkildə qiymətləndirib, gözəl əməl sahibi olub qəza və qədərə iman etməyi istəmişdir. Bəs qəza, qədər nədir? Qısaca açıqlamaq lazım olsa, bunu "Allah dünya qurulduqdan qiyamətə qədər keçəcək müddət ərzində olacaq olan bütün şeyləri yer, zaman və xüsusiyyət baxımından sonsuz məlumatıyla bilməsidir" kimi ifadə edə bilərik. "Allah belə istəyib,, mənim qədərim də bu imiş" deyərək öz səhvlərini Allaha yükləmək kimi yanlış bir fikir ola bilməz. Allah yaratdığı qulunun bu dünyada nələrlə məşğul olacağını və nələr edəcəyini əvvəldən bilir. Qədərdə yazılı olan da insan oğlunun bu dünyada öz istəyi və iradəsiylə edib-edəcəklərindən ibarətdir.
Bu gün İslamiyyət insanın başa düşdüyü şəkildə yalnız ibadət, yaxşılıq, itaət və səbir dini deyil. Bu din bir azadlıq rəhnidir. İnsana mənliyini, hüriyyətini, iradəsini və şəxsiyyətini tanıtdıran bir dindir. Azadlığımızın qiymətini bilərək, qəza və qədərə boyun əyərək, axirətimizə gözəl əməllərlə gedək, İnşAllah...