Bu dərsdə rus sözlərinin tələffüzünün yalnız ən başlıca qaydalarından bəhs edəcəyik.
Рћ səsi vurğu altında Рѕ (РІРѕРґС‹), vurğuqabağı hecada isə Р° kimi (вада) tələffüz olunur. Ikinci vurğuqabağı hecada isə bu səs karlaşır (въдавос—РІРѕРґРѕРІРѕР·).
Lakin РІРѕРґР° sözünün birinci hecasında həmişə o yazılır.
Rus dilində işlədilən və bu dilə başqa dillərdən keçmiş sözlərdə Рѕ səsi vurğusuz belə Рѕ kimi tələffüz olunur (отель, РїРѕСЌС‚, РїРѕСЌР·РёСЏ, фонетика, Золя, Шопен və s).
İkinci təsrif fellərinin (глаголы второго спряжения) vurğusuz sonluqları ат, СЏС‚ (üçüncü şəxsin cəmi), birinci təsrifə daxil olan fel sonluqları СѓС‚, СЋС‚ (üçüncü şəxsin cəmi) kimi tələffüz olunur. Məsələn, дышат, РіРѕРЅСЏС‚, любят yazıldığı halda, дышут, РіРѕРЅСЋС‚, любють, kimi tələffüz olunur.
Гий (строгий), РєРёР№ (РіРѕСЂРєРёР№), С…РёР№ (тихий) sonluqları ilə bitən sözlərdəki Рі, Рє, X səsi qalın, bunlardan sonra gələn səs isə kar tələffüz olunur: строгъй, РіРѕСЂСЊРєСЉР№, тихъй. Eləcə də Чаиковскии СЃУ©Р·ТЇ Чайковскъй, Горький sözü Горькъй kimi tələffüz olunur.
Fel sonluqları тся, ться, тца (uzun tələffüz olunan С†) şəklində tələffüz olunur: умываться—умыватца, боится— боитца.
Что, чтобы, sözləri што, штобы kimi tələffüz edilir.
Жужжать (vızıldamaq), дожди tipli sözlərdə uzun Р¶ incə (yumşaq) tələffüz olunur: жужжять, дажжи.
Семь, восемь və s. sözlərindəki Рј səsi incə tələffüz edilir.
жч və Р·С‡ samit səs qrupları uzun ş şəklində tələffС†z edilir:мужчина, грузчик, расказчик—мущина, грущик, расскащик.
Братский, советский, РіРѕСЂРѕРґСЃРєРѕР№ və belə tipli başqa sözlərdə те və РґРµ samit qrupları С† kimi deyilməlidir: брацкъкий, совецкъй, горацкой.
Гц və РґС† qrupları ikiləşmiş (РґРІРѕР№РЅРѕРµ) uzun (долгое) С† şəklində tələffüz edilməlidir: дватцать—дваццать, молодца—малацца.
Гк və РіС‡ qrupları С…Рє və С…С‡ şəklində tələffüz olunur: легко, РјСЏРіРєРѕ, легче, мягче, лехко, лехче, мяхче.
Марксисткин, большевисткий və s. sözlərdəki стек səs birləşməsi adətən С‚-sız tələffüz edilir: марксисский, болшевисский.
РћРіРѕ, его ilə bitən sifətlər yiyəlik və təsirlik hallarında РѕРІРѕ, ево şəklində tələffüz edilir: большого—большово, свежего—свежево.
Vurğulu saitlər daha aydın səslənirlər. Vurğusuz vəziyyətdə isə sait səslər zəif tələffüz olunurlar. Məsələn, (Р°), (Рѕ) vurğulu hecadan qabaqkı birinci hecada qalın samitlərdən sonra fərqlənmirlər və zəif səslə (Р°) tələffüz edilirlər: вдали belə tələffüz edilir (вдали); стола (стала) və s. Qalan vurğusuz hecalarda isə bu iki sait daha zəif olunur.
Cingiltili samitlər (sonor səslər-Р», Рј, РЅ, СЂ, -dan başqa) sözlərin axırında və kar samitlərdən qabaq karlaşırlar, kar samitlər isə cingiltili samitlərdən əvvəl gəldikdə cingiltili tələffüz edilirlər, məsələn столбы—стол (Рї); РґСЂРѕРІР°—РґСЂРѕ (С„); РЅРёР·Рєo—РЅРё (СЃ) РєРѕ; просили—РїСЂРѕ (Р·) Р±Р°.
Bütün samitlər (yalnız həmişə qalın olanlardan başqa),Рё və СЃ saitlərindən qabaq incə tələffüz olunurlar. Məsələn: белые, РЅРёР·РєРёРµ, РЅРёР·РёРЅР°. Başqa dillərdən keçmiş bir sıra samit səslər e-dən qabaq yenə də qalın tələffüz edilir. Məsələn: тема, партнер və s.
Скучно, конечно, нарочно və s. чн tərkibli sözlərdə həmin чн (шн) kimi tələffüz olunur, yəni скушно, кокешно, нарошно və .s.
Üçüncü şəxs fellərinin sonundakı С‚ samiti həmişə qalın tələffüz olunmalıdır. Məsələn: пишет, читает, РіРѕРІРѕСЂРёС‚, смотрит.
ИР·Рј suffiksli isimlərdə Р· qalın tələffüz edilir: капитализм, марксизм və s.
Sifətlərin adlıq halının cəmində ые və РёРµ sonluqları ыи və РёРё səs birləşmələri kimi tələffüz olunmalıdır: голубые (yazılır)—голубыи (tələffüz olunur); СЃРёРЅРёРµ (yazılır)—СЃРёРЅРёР№ (tələffüz edilir)...
Р¤ axırı РѕРІ-la qurtaran sözlərdə, yəni РґРѕРјРѕРІ—РґРѕРјРѕ(С„); слов—сло(С„); СЂРѕРІ (С…У™ndУ™Рє)—СЂРѕ(С„) kimi tələffüz olunmalıdır.
Qeyd etdiyimiz bu qaydaları yaxşı mənimsəyin və onlara riayət etməklə sözlərin düzgün tələffüzünə çalışın. Aşağıdakı sözləri qeyd edin və onları düzgün tələffüz edin. Əgər çətinliklə rastlaşmalı olsanız, müraciət etməyi unutmayın.
Город, галка (dolaşa, zağca), РіРѕСЂР°, выгода, ограда, вагой, семга (somqa balıq), вперед, РїРѕРґРІРёРі, рассказывает, СЃСѓРіСЂРѕР±, темп, теннис, террор, девиз, бесшумное (РјРѕСЂРµ), одеколон, компресс, облегченно, рассказывание, отдых.