Atmosfer Yerdə həyatın təminatçısı olmaqla, ultrabənövşəyi şüaları əks etdirir, temperaturu tənzimləyir. Səs və radiodalğaların yayılmasına şərait yaradır. Atmosfer həm də kosmosdan gələn meteoritlərin xeyli hissəsinin birbaşa yer səthinə düşməsinin qarşısını kəsir. Belə ki, onlar qızıb-yanaraq toza çevrilir.
Atmosferin tərkibi mürəkkəbdir və geoloji inkişaf dövründə dəyişikliyə məruz qalıb. Qədim geoloji eralarda atmosferin tərkibində karbonun miqdarı çox, oksigenin miqdarı az olmuşdur. Sonrakı geoloji eralarda sıx bitki örtüyünün yaranması hesabına atmosferin qaz tərkibi dəyişmişdir. Müasir geoloji dövrdə atmosferin tərkibi belədir: 78,08% azot, 20,94% oksigen, 0,93% arqon, 0,03% karbon, 0,02% digər təsirsiz qazlar.
Atmosferin alt sərhədi quru və okean səthi, üst sərhədi təqribən 3000 km-dən götürülür. Atmosfer daxilində aşağıdakı təbəqələr var.
Troposfer: qalınlığı orta enlikdə 10-11 km, ekvator üzərində 16-18 km, qütblər üzərində 8-9 km-dir. Atmosfer kütləsinin 80%-i burada cəmlənmişdir. Əsas atmosfer hadisələri (külək, yağıntı, şimşək) troposferdə baş verir, yüksəkliyə doğru temperatur aşağı düşür.
Stratosfer: troposfer üzərindən 50-55 km hündürlüyədək yerləşir. Hava çox seyrəkdir. 15-20 km hündürlüklər arasında ozon qatı yerləşir. Ozon təbəqəsi ultrabənövşəyi şüaları udur və canlıları onun zərərli təsirindən qoruyur. 20 km-dən başlayaraq yuxarıya doğru temperatur artır.
Mezosfer: 50-80 km hündürlüklər arasında yerləşir. Bu təbəqədə temperatur yenidən azalır.
Termosfer (ionosfer): 80-800 (1000) km arasında yerləşir və atmosferin ən qalın təbəqəsidir. Yüksək temperatura malik olduğu üçün termosfer, qazlar ionlaşmış olduğu üçün ionosfer adlanır.
Ekzosfer: 800 (1000)-3000 km arasındadır, olduqca az sıxlığa malikdir.
Günəş radiasiyası
Günəşdən yer atmosferinə gəlib çatan günəş işığı və istiliyinin məcmusuna daimi Günəş radiasiyası deyilir. Onun 20%-i yer atmosferi tərəfindən əks olunur. 1 sm2 səthə vahid vaxt ərzində (adətən, 1 dəq.) düşən radiasiyanın istilik təsiri Günəş radiasiyasının intensivliyi adlanır və kalori/sm²/dəq. ilə ifadə olunur. Günəşdən Yer səthinə birbaşa gəlib çatan (kölgə verən) şüalar düz radiasiya adlanır. Atmosferdə səpələnən və yer səthinə göy qübbəsinin bütün istiqamətlərindən daxil olan radiasiya səpələnən radiasiya adlanır.
uğun yüksək olduğu ekvatorial və mülayim enliklərdə səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti böyük olur. Düz və səpələnən radiasiyanın cəminə ümumi radiasiya deyilir. Ümumi radiasiyanın illik kəmiyyəti ekvatorda 140-150, tropiklərdə 200-220, mülayim enliklərdə 100-140, qütblərdə 30-50, Azərbaycanda 120-160 kkal/sm²/il-ə bərabərdir.
Günəşin düşmə bucağından və yer səthinin xarakterindən asılı olaraq radiasiyanın bir hissəsi əks olunur. Ümumi radiasiyanın bir hissəsi Yer səthi tərəfindən udulur, müəyyən təbii proseslərə sərf olunur (buxarlanma, bitkilərin inkişafı və s.), dəyişilərək (transformasiya olunaraq) yerdə toplanır.
Yer səthindən əks olunan radiasiya albedo adlanır. Ümumi radiasiya ilə əks olunan radiasiyanın fərqi radiasiya balansı adlanır. Radiasiya balansı buzlu qütb zonalarından başqa hər yerdə müsbətdir.
Meteoroloji stansiyalarda havanın elementləri-temperaturu, təzyiqi və rütubəti üzərində müşahidələr aparılır, onlarla bağlı yaranan atmosfer hadisələri öyrənilir.
XƏBƏR LENTİ
Hər gün etdiyimiz səhvlər
Bəhram Bağırzadənin xəstəxanadan yola salınma görüntüləri - FOTO
Zelenskinin oğlu koronavirusa yoluxdu
70 min toyuq məhv ediləcək - yeni H5 virusu yayılıb
Bahalı dərmanların ucuz əvəzləyiciləri - SİYAHI
Bülent Ersoy Demet Akalın haqqında bunları dedi-FOTO
Münasibətlərdə dürüstlüyün əhəmiyyəti
Bayramda hər kəs ət bişirəcək: Qiymət yarıbayarı ucuzlaşdı
Trend rəsmlərə başqa tərəfdən baxmaq
Ulduzların gəlinlik saç düzümləri
Qadınlarda depressiyanı azaldan 3 idman hərəkəti
Azərbaycanda bu banklar da bağlandı
Gigiyenanın insan həyatında rolu
Bu gün Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günüdür
Çində robot polislər xidmətə başladı
"Terminator" yaşıllaşdı
Bu günün hava proqnozu
TƏBİB sədri həyəcan təbili çalır: “Bu halda bizi acı nəticələr gözləyə bilər” - VİDEO
Ağ ciyər qıtlığı var
"Sovetski"dəki kiçik sahəli evlərlə bağlı qərarda yenilik
Selena Gomezin "Tattoo"su fanatlarını TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ-FOTO
Övladları iki il analarının çürüyən meyidi ilə yaşadılar
Ermənistan silahlı qüvvələrinin Ağdamı atəşə tutması nəticəsində bir nəfər mülki şəxs yaralanıb - RƏSMİ
Bayram süfrəsi arxasında sərxoş olmamaq üçün 5 MƏSLƏHƏT
Əliyev büdcəni təsdiq etdi
Toyuqlu,göbələkli börək (foto resept)
Aclıq hissini yox edin
Alla Puqaçovadan nəvəsinə 60 milyonluq toy hədiyyəsi
İlham Əliyev: Kim güclüdür, o da haqlıdır
Həcc ziyarətinə getmək istəyənlərin nəzərinə
Pilates edərkən sümüklərinizi gücləndirin
Azərbaycanda "ASAN qatar" sistemi yaradılacaq
Günün qoroskopu: təşəbbüs göstərməkdən çəkinməyin
MDB ölkələrinin vətəndaşları üçün Rusiyada qalma müddəti məhdudlaşdırıla bilər
Gün var, əsrə bərabər: Ötənləri yada salaq
Gənc xanımlar üçün çanta modelləri
Kənd, yoxsa zavod südü alaq?
Günün qoroskopu: bu gün nədənsə imtina etməli olacaq
Murat Dalkılıça Hande Erçeldən dəstək
BÜRCLƏR bizə nə vəd edir?-10 yanvar
Ayların mənası
Şəhid ailələrinə Bakıda və daha 2 rayonda mənzil veriləcək-SİYAHI
Azərbaycanlı pəhləvan hər kəsi heyrətləndirdi-FOTO
Azərbaycanda yeni televiziya yaradıldı
Günün ulduz falı
Qaynadılmış armud (foto resept)
Dördbucaq dırnaqlar üçün 15 möhtəşəm manikür modeli
Azərbaycanlı deputat ana oldu
“Haber Global” -da İlham Əliyevin doğum gününə həsr olunmuş reportaj -VİDEO
Bu ölkədə ən kiçik məktəb 12 kvadratmetrdir
- ŞƏRHLƏR