Sintaksis qrammatikanın bir şöbəsi olub söz birləşmələrini və cümlələri öyrənir.
Söz birləşməsi
Söz birləşməsi iki və daha artıq müstəqil sözün məna və qrammatik cəhətdən birləşməsindən əmələ gəlir: yurdu qorumaq, ana ürəyi və s.
Söz birləşməsi ən azı iki müstəqil mənalı sözün birləşməsindən əmələ gəlir. Buna görə də müstəqil sözlə köməkçi sözün birləşməsi söz birləşməsi sayılmır: bizə tərəf, sənin üçün.
Söz birləşmələri quruluşca iki cür olur: sadə və mürəkkəb. Sadə söz birləşmələri iki müstəqil mənalı sözdən (mənim arzum), mürəkkəb söz birləşmələri üç və daha artıq müstəqil mənalı sözdən (Türkün qədim torpağı) ibarət olur.
Köməkçi nitq hissələri söz birləşməsinin quruluşuna təsir göstərmir.
Söz birləşməsi və söz
Söz birləşməsi ilə söz arasında aşağıdakı oxşar cəhətlər var:
- Hər ikisi ad bildirir: məktəb, direktor-məktəb direktoru.
- Hər ikisi cümlənin qurulmasında bir vasitədir: kitabdır-Sənin kitabındır.
- Həm mürəkkəb söz, həm də söz birləşməsi sözlərdən təşkil olunur: ölkələrarası, ölkə prezidenti.
Söz birləşməsi ilə söz arasında aşağıdakı fərqli cəhətlər var:
- Sözlər səslərdən, söz birləşmələri sözlərdən düzəlir.
- Söz birləşmələri sözə nisbətən daha konkretlik bildirir: "hava" dedikdə bütün havalar və havanın bütün əlamətləri nəzərdə tutulur. "Dağ havası" dedikdə isə məhz dağın havasından danışıldığı başa düşülür.
- Söz leksik, söz birləşməsi isə sintaktik vahiddir. Yəni sözlər dilimizin lüğət tərkibində hazır şəkildə olduğu halda, söz birləşmələri nitq prosesində meydana gəlir.
- Söz birləşməsində tərəflərin ayrıca öz vurğusu olduğu halda, sözlərin bir vurğusu olur.
- Sözlərdən fərqli olaraq söz birləşmələrində əsas və asılı tərəflər olur.
Söz birləşməsi və cümlə
1. Oxşar cəhətlər:
- Həm söz birləşmələri, həm də cümlələr sözlərdən təşkil olunub: təbiəti sevmək, təbiəti sevirəm.
- Həm söz birləşmələrindəki, həm də cümlələrdəki sözlər müəyyən ardıcıllıqla sıralanır.
2. Fərqli cəhətlər:
- Cümlədən fərqli olaraq söz birləşməsində bitmiş fikir və intonasiya olmur. Mənim dostum-Mənim dostumdur.
- Söz birləşməsi bir sözdən ibarət ola bilmədiyi halda, cümlə bir sözdən ibarət ola bilir: Ayaqqabıdır. Səhərdir.
- Cümlə söz birləşməsinə nisbətdə daha böyük sintaktik vahiddir.
Söz birləşməsinin növləri
Söz birləşmələrinin iki tərəfi olur: birinci tərəf, ikinci tərəf. Dilimizdə birinci tərəfə həmişə asılı, ikinci tərəfə isə əsas tərəf deyilir. Əgər söz birləşməsi üç və ya daha artıq sözün birləşməsindən əmələ gəlibsə, yalnız sonuncu söz əsas, ondan əvvəlkilər asılı tərəf sayılır. İkinci tərəf birinci tərəfi özünə tabe etdiyi üçün bəzən bu terminlərin yerində tabe olan (asılı), tabe edən (əsas) sözləri də işlədilir. Məs: "Çiçək ətri" birləşməsində çiçək asılı, ətri isə əsas tərəfdir. Bəzən inversiyadan istifadə edərək söz birləşməsində tərəflərin yerini dəyişmək olar: mənim vətənim-vətənim mənim.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
2018-də qarşınıza çıxacaq 3 trend
Xamalı quzuqarnı (foto resept)
Dollarda rekord bahalaşma
İmzaya görə xarakter təhlili
Toylarda yalnız bu şəxslər iştirak edə bilər - Şərtlər açıqlandı
Müdafiə Nazirliyindən cəbhədəki vəziyyətlə bağlı MƏLUMAT
Nəyə görə hamilələrə fol turşusu vacibdir ?
Azərbaycanda bu tələbələrə kredit veriləcək - SİYAHI
Vulkan fermeri milyonçu etdi
Kaktusa qulluq
Prezident İlham Əliyevə BMT-nin Əhali Fondunun mükafatı təqdim olunub
"Günəbaxan" peraşkisi (foto-resept)
2014-cü ilin papaq və şərf dəstləri
Şuşa İslam dünyasının paytaxtı elan olunacaq
İnsanları depressiyadan birdəfəlik azad edəcək kəşf
İpoteka almaq istəyənlərin gəlirləri belə hesablanacaq
Elmar Məmmədyarov BMT-də çıxış edəcək
Kişilər və biz
İslam pəhrizinin 13 qızıl qaydası
Soyuq müharibə anonsu
Görmənin gigiyenası
Sabah yaz havası olacaq
Dırnaq boyasını tez qurutmağın asan yolları
Köpək balığından qaçmaq üçün 3 saat üzdü: "Yem olacaqdım..."
Təzə əncir şirniyyatı (foto-resept)
COVID-19 Yer kürəsinin üçdə ikisini yoluxduracaqmı? - EKSPERT RƏYİ
Xəzərdə Qara leylək, Qafqaz və Talış qırqovullarının nəsli kəsildi
10 il komada olan qadın uşaq dünyaya gətirdi - ŞOK Hadisə
Roma saqqıza "müharibə" elan edib
Hamilə olduğunu fotosessiyası ilə elan etdi
Zinət əşyaları
Qatıqlı təzə lobya yeməyi (foto resept)
Sıla xəstə halı ilə konsert verdi-FOTO
Hava qeyri-sabit keçəcək
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dəhşətli ailə faciəsi...
İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva Şəhidlər xiyabanında - VİDEO
Günün qoroskopu: Məsuliyyətli gündür
Android itəndə özünü tapacaq
Rusiyada məktəblilər maska taxmaya bilər
Çətirinizi götürmüsünüzmü?
HAVA necə olacaq?
Kütləvi mərasimlərə qoyulan qadağa nə vaxt götürülür? - RƏSMİ
İnsanların ən çox gördüyü 5 yuxu
ASAN Xidmət mərkəzlərində rüsumlar
"Vintage" stildə ayaqqabılar
Ağacdan noutbuk hazırlandı
Dünya İqtisadi Forumunun daha bir irəliləyiş
Bakıda akrobatika üzrə açıq birincilik start götürdü
Hava haqqında
Sinoptiklər sevindirmədilər
- ŞƏRHLƏR