Dantenin Cəhənnəmindən Dan Braunun Cəhənnəminə…
Uzun müddətdir ki, Dan Braun haqqında təriflər eşitsəm də heç müraciət etməmişdim bu müəllifə. Bir təsadüf nəticəsində bu kitab əlimə düşdü. Oxuyaram deyə həvəslənmişdim ki, kitabın Dante Aligyerinin məşhur Ilahi komediyası əsasında yazıldığını öyrəndim. Onu oxumadığım üçün bu kitaba başlaya bilməzdim. Ilahi komediyanı oxuduqdan sonra bu kitabı əlimə aldım və Dantenin Cəhənnəmindən Dan Braunun Cəhənnəminə səyahət etməyə başladım. 1300-cü ilin əvvələrində qələmə alınan bu əsər 14 min 233 sətirdən və üç hissədən Cəhənnəm, Ərəf və Cənnətdən ibarətdir. Toskano ləhcəsində yazılan bu poema dünya ədəbiyyatının ən görkəmli bədii nümunələrindən sayılmaqla bərabər müasir Italyancanın əsasını qoymuşdur. Kitab çap olunduqdan sonrakı 7 əsr ərzində Dantenin cəhənnəm təsviri bir sıra yaradıcı insanlar-yazıçılar, rəssamlar, bəstəkarlar üçün ilham qaynağı olmuşdur. Montiverdi, Lizst, Vaqner, Çaykovski, Puçini musiqilər bəstələmiş, Lonfello, Çauçer, Marks, Milton, Balzak, Borxes və bir neçə papa bu əsərdən təsirlənərək kitablar yazmışlar. Botiçelli, Stradanus, William Blake, Boyros, Salvador Dali, Dore, Hades kimi rəssamlar Dantenin cəhənnəmini təsvir edən möhtəşəm sənət nümunələri yaratmışlar.
Dante Ilahi komediyada nəfslərinin qurbanı olmuş insanların islah olma prosesindən bəhs edir. Hər günah sahibi etdiyi günaha uyğun olaraq cəhənnəmin 9 qatından birinə məhkum edilir. Falçılar, münəccimlər, şəhvət düşkünləri, küfr edənlər, yalan danışanlar, xürafatla, saxtakarlıqla məşğul olanlar, oğrular və.s ayrı-ayrı mərtəbələrə yerləşdirilir. Tövbə edib əfv diləyənlər isə cəhənnəmdən keçib Ərəfdə durulub, paklanıb Cənnətdə əbədiyyətə qovuşurlar. Bir sıra tarixi şəxsiyyətləri, imperatorları, papaları, peyğəmbərləri, mif və əsatir qəhrəmanlarını, yunan allahlarını və daha saya bilməyəcəyim insanları təsvir edən Dantenin bu əsəri birmənalı şəkildə qarşılanmamış, tarix boyu böyük mübahisə və müzakirələrə səbəb olmuşdur.
Dan Braunun cəhənnəmində isə Dante heyranı olan genetik mühəndisin hazırladığı virusun axtarışından bəhs edilir. Bertnard Zobirst adlı bioloq dünya əhalisinin sürətli artımının qarşısını almaq niyyətindədir. Onun fikrinı görə əgər belə davam edərsə insan nəsli zamanla məhv olacaqdır. Çünki plansızca çoxalan insanlıq istəyərək və ya istəməyərək bu dünyaya zərər verməkdə, onu yox etməkdədir. Buna əngəl olmaq üçün o hazırladığı virusu heç kəsə bəlli olmayan bir yerə yerləşdirir. Zaman tamamlandıqda virus yayılmaya başlayacadır. Ancaq son ana qədər virusun nə olduğu ifşa olunmur. Onun harada olduğunu tapmaq üçün Harvard Universitetinin professoru Robert Lenqdon Dantenin Cəhənnəm əsərindəki 23-cü nəğmənin(misraların)anlamını açmalı, nəyi və haranı işarə etdiyini tapmalı, ÜST(Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı) ilə birgə ona əngəl olmalıdır.
Beləliklə müəllif qüsursuzca hazırlanmış labirintdə həm qəhrəmanlarını, həm də oxucularrını sehrləyə bilir.
Ilk başlarda Bertnard Zobirstin etməyə çalışdığı şey mənə qorxunc və ürküdücü gəlirdi. Həyəcanla oxuyur, tez bir zamanda professorun ona mane olmasını istəyirdim. Dünya əhalisinin sürətli artımı, insan nəslinin məhv olma təhlükəsi, təbii ehtiyatların-havanın, suyun gec-tez tükənəcəyi gerçəyinə etiraz edə bilmədiyim üçün Zobirsti haqlı saydığım üçün bu tampacanın hansı tərəfin lehinə bitəcəyini maraqla gözləyirdim. Lakin heç bir halda insan ölümünə haqq qazandıra bilmirdim. Tam da bu nöqtədə fikirlərimin bir-birinə zidd olduğunu gördüm. Ağılla, məntiqlə, elmi nöqteyi nəzərdən bioloqun fikirlərini heç bir şəkildə mənasız adlandıra bilməzdim. Lakin bunun çarəsinin insanların məhvi olmağını qətiyyətlə rədd edirdim. Bu yöndən yanaşası olsaq kitabın ötürdüyü sosial- ictimai mesaj çox dəyərlidir. Dünya ictimayətinə, kitabın təcümə olunub oxunduğu hər bir dilə mənsub xalqın bu müsbət mesajları alması, belə önəmli məsələlərə diqqət yetirməsi çox əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda bunu bu qədər məşhur bir əsərin və eyni zamanda dünya memarlıq nümunələrinin fonunda etmək ustalıq tələb edən işdir. Kitabın adı çəkilən ölkələrin turizminə böyük xeyri dəydiyinə də əminəm. Kitabların tarixi, tarixi abidələri, unudulan memarlıq nümunələrini yenidən xatırlatması və oxucularda maraq oyatması təqdirəlayiqdir. Bu mənada Dan Braun da Ahmet Ümitdən sonra sevimli yazıçılar siyahıma qoşuldu.
Tarixi şəhərlər, abidələr, saraylar, kilsələr, heykəllər, rəsm əsərləri və daha bir çox şey haqqında məlumat verməklə bərabər kitab sizi sanki səyahətə aparır. Sürprizlərlə dolu olan kitab hər səfihəsində yeni bir tapmaca ilə bizi qarşılayır və hər dəfəsində oxucunun təxminlərini boşa çıxardır. Həcminin böyük olması sizi qorxutmasın. Axıcı süjet xətti, asan dili sayəsində kitab oxucunu heç yormur. Onu da qeyd edim ki, kitabda bəhs edilən məkanlar, rəsm əsərləri, heykəllər və.s hamısı həqiqidir. Kitabın mövzusundan başqa hər bir şey hətta qurumlar belə reallığa əsaslanır. Yazıçı məkanları o qədər gözəl və dolğun təsvir edir ki, oxuduqca bəhs olunan hər bir yeri görmək arzusu keçdi içimdən.
Florensiyadan başlayıb, Venesiyadan keçib, gözlənilməz şəkildə Türkiyədə sonlanan axtarış mənə heç təxmin etmədiyim bir hissi yenidən yaşatdı. Bu duyğunu bir dəfə də Patrick Süskindin Parfumerində yaşamışdım. Virusun nə olduğunu öyrənəndə onun yaradıcısı Zobirstə nifrət edə bilmədim. Çünki aclığın, səfalətin, ədalətsizliyin, müharibənin, əzab-əziyyətin hökm sürdüyü dünyada yaşayan insan nəslinin şüursuzca çoxalması, doğulan körpələrin aclığa, səfalətə, mənəvi aclığa məhkum olması bu çoxalmanın dünyaya zərər vurması, insanlığın öz yaşadığı planeti düşünmədən az-az məhv etməsi ən az Zobirst qədər məni də narahat etdi. Bildiyimiz və hər zaman inkar etdiyimiz acı həqiqətləri bu kitabla, bu biloqla yenidən xatırladım və nə qədər çalışsam da onu qınamaq üçün özümdə bir səbəb tapmadım.
Tapa bilmədim…