VI-VII əsrlərdə Ərəbistan yarımadası ərazisində təqribən dörd milyon oturaq, üç milyon köçəri ərəb yaşamışdır. Lap qədimdən onlar iki böyük etnik qrupa bölünmüşlər: erkən orta əsrlərdə himyərilər adlandırılan cənublular və yarımadanın qalan hissələrində yaşayan b.e.ə. VII əsrdən ərəb adlandırılan köçərilər. Hər iki etnik qrup sami-hami dilləri ailəsinə daxil olan eyniköklü dillərdə danışmalarına baxmayaraq bir-birini çətinliklə başa düşür və buna görə də özlərini müxtəlif xalqlar hesab edirdilər.
Onların həyat tərzində öz əksini tapmış fərq isə cənub və şimal ərəbləri arasındakı təzadı daha da dərinləşdirirdi. Onu da deməliyik ki, cahilliyyə (nadanlıq) adlandırılan islama qədərki dövr ərəblərinin həyat və məişəti haqqında əsas mənbə kimi qiymətləndirilən qədim ərəb poeziyası nümunələrində də Ərəbistan sakinlərinin özlərini ərəb adlandırmasına dair elə bir məlumat yoxdur.
Ətraf qonşularının “ərəb” adlandırdıqları Ərəbistan sakinləri bir xalq kimi yalnız VII əsrin I yarısında İslam bayrağı altında birləşə bilmişdir.
Onu da qeyd edək ki, “ərəb” sözü əvvəllər etnik mənsubiyyəti bildirməmiş, yalnız “quraqlıq, xam torpaq” və onun sakinlərinə işarə kimi işlənmişdir. Sonralar bu sözün məna dairəsi genişlənmiş, “ərəb”, “Ərəbistan”, “ərəb dili” terminləri meydana çıxmış və nəhayət “ərəb” sözü böyük bir xalqın adının ifadəçisinə çevrilmişdir.
Dilimizin, dinimizin, mədəniyyətimizin formalaşmasında müəyyən təsiri olmuş ərəb mədəniyyəti Azərbaycan alimlərini həmişə maraqlandırmışdır.
Ərəb mədəniyyətinin formalaşması əsasən VII əsrə təsadüf edir. Bu dövr tarixdə İslam dininin meydana çıxdığı və ərəb istilaları nəticəsində Xilafət kimi böyük dövlətin yaranması ilə xarakterizə olunur. Xilafətə daxil olan xalqların mədəniyyətində ümumi formaların bərqərar olmasına həm dövlət, siyasət, həm də din, bəzi yerlərdə isə dil birliyi geniş imkan yaratdı. Ərəb mədəniyyətinin inkişafında İslamı qəbul etsələr də, milli müstəqilliklərini saxlayaraq sonradan dövlət müstəqilliyini də qazanmış xalqların-Orta Asiyanın, İranın və Qafqaz xalqlarının da mühüm rolu olmuşdur.
Ərəblər ərəb mədəniyyətini islam dini, ərəb dili və bədəvi poeziyası ənənələri ilə daha da inkişaf etdirdilər.
VII əsrin sonundan VIII əsrin ortalarına qədər Əməvilərin paytaxtı Dəməşqlə bərabər Ərəbistanda Məkkə, Mədinə, İraq ərazisində Kufə və Bəsrə şəhərləri ərəb mədəniyyət mərkəzləri olmuşdur. 750-ci ildə Abbasilər xilafətinin yaranması ilə ərəb mədəniyyəti mərkəzi Suriyadan İraqa-Bağdad şəhərinə keçmişdir. Bu şəhərdə üç əsr müsəlman Şərqi mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələri bir-birini
əvəzləyərək fəaliyyət göstərmişlər.
Ərəb mədəniyyətinin daha da tərəqqi etdiyi dövr IX-X əsrlərdir. Belə ki, bu dövrdə bir çox elmlər, o cümlədən, fəlsəfə, təbabət, fizika, riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya, tarix və s. inkişaf etmişdir. Yaradılan gözəl abidələr maddi mədəniyyət xəzinəsini daha da zənginləşdirirdi.
X əsrin ortalarında Abbasilər xilafətinin parçalanması və onun ərazisində müstəqil dövlətlərin yaranması ərəb mədəniyyətinin əhatə
dairəsini, dünya mədəniyyətinin inkişafındakı rolunu getdikcə azaldır. Belə ki, hələ VIII əsrdə Xilafətdən ayrılmış müsəlman İspaniyasında ayrıca ərəb-ispan mədəniyyəti, IX əsrin sonlarında xilafətin şəhər əyalətlərində İran mədəniyyəti və intibahı
formalaşmağa başlayır. Fars dili getdikcə daha çox öz əhatə dairəsini genişləndirərək, öncə ədəbiyyat və poeziya sahəsində, sonralar isə digər elm sahələrində də ərəb dilini sıradan çıxarır. Ancaq ərəb dili Quran dili, dini-hüquq və bəzi təbiətşünaslıq elmlərində, fəlsəfədə hələ də öz əhəmiyyətini saxlayırdı.
VIII-X əsrlər ərəb mədəniyyətinin dünya mədəniyyəti tarixindəki yerini onu yaradanların dünyanın və insanın elmi-dini və bədii cəhətdən dərk olunması və yeni metodlar kəşf etməsi ilə müəyyənləşirdi. Sonralar ərəb mədəniyyəti nümayəndələrinin təşəbbüsü ilə bu irsin sistemləşdirilməsi və daha ətraflı tədqiqi başlandı.
Ərəb mədəniyyətində elmi və bədii ənənələrin inkişafına baxmayaraq, XIII əsrin II yarısında epiqonçuluq geniş yayılmağa başlandı. Bəzi təşəbbüslər göstərilsə də, bu, ümumi mənəvi durğunluğa və bir sıra müsəlman ölkələrində - XIV-XV əsrlərdə İran və Orta Asiyada, XVI əsrdə Osmanlı Türkiyəsində və Avropada ərəb mədəniyyətinin inkişafının mədəni yüksəlişin sürətindən getdikcə geri qalmasına təsir edə bilmədi.
Ərəb-ispan mədəniyyətinin tərəqqi dövrü X-XV əsrlərdir. Bu mədəniyyətin mərkəzləri Kordova, Sevilya, Malağa və Qranada şəhərləri idi. Təbiətşünaslıq elmləri sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edilmişdi. İbn Rüşdün əsərlərində ərəb fəlsəfəsinin mütərəqqi qolu inkişaf etdirilirdi. Bu dövrdə poeziya və ədəbiyyatda sonralar ərəb mədəniyyətinə daxil edilmiş əvəzsiz nümunələr yaradıldı. Maddi mədəniyyətdə İspaniya, Mavritaniya memarlığı və tətbiqi sənəti şöhrət qazandı.
İbn Xəldunun ictimai inkişafa dair tarixi-fəlsəfi nəzəriyyəsi ərəb mədəniyyətinin böyük müvəffəqiyyəti idi.
Sədaqət Məmmədova
XƏBƏR LENTİ
Həm düşünək, həm gülək
“Özlərinə əziyyət verib bu qədər yolu getməsinlər” - Rayona gedənlərin NƏZƏRİNƏ/VİDEO
Nazirlər Kabineti rəsmisi kreditlərin ödənilməsi məsələsindən danışdı - RƏSMİ
Maraqlı dəstlər
Boyat çörəklər yenidən süfrəmizə qayıdacaq
"Azərbaycan milli və dini problemlərin həlli işində nümunə ölkədir"
ABŞ xakerlərdən daha yaxşı qorunacaq kosmik sistemlər hazırlayacaq
Azərbaycanda alimlərə müjdə: eviniz olacaq
Azərbaycanda uşaqlar daha çox hansı xəstəliyə tutulurlar?
İrina Şeykin gözəllik sirləri
Moda qurbanısınızmı?
Bakının bu ərazisində 3 gün qaz olmayacaq
Tanış olun: Mercedes-Benz B-Class Electric Drive
Şuşa ətrafında gedən döyüşlərdə həlak olan hərbçilərin cəsədlərinin mübadiləsi həyata keçirilib
Sükan arxasında telefonla danışa bilməyəcəklər - Yeni qurğu
Ağdamın Cümə məscidinə həkk olunmuş, bu günlə səsləşən “Quran” ayələri - FOTO
Ancelina Colinin geyimi bu dəfə bəyənilmədi - FOTO
Analar üçün effektiv məşqlər
Sabahın HAVASI
Bu günün hava proqnozu
Yuxu yozmaları - D
Bakıda yeni yol nişanları quraşdırılır
Əliyev nazirləri topladı
Paltarın bəzəyi - güpür
Mebelləri silmək üçün təbii məhsul
Günün qoroskopu: işgüzar əməkdaşlığa başlamaq üçün yaxşı gündür
Alzheimer və unutqanlıq arasındakı fərq
Qubadlının işğalından 21 il ötür
5 ay əvvəl okeanda azan qadınlar sağ tapıldı!
Bu qapı qiyamətdən sonra açılacaq
Kərə yağı alarkən nəyə diqqət yetirməliyik?
Şahzadə Harridən toy öncəsi GÖZLƏNİLMƏZ HƏRƏKƏT - FOTO
ABŞ Azərbaycan millisinə 2 verdi
Antibiotiklərin 4 əks təsiri
Yayda hamiləlik dövrünü rahat keçirmək üçün..
"Qadin.Net"-lilərin bəzəkli küknar ağacları
"Sağlam yolla çəkinizi artırın"-2
Azyaşlı bacısını satışa çıxardı - FOTO
Əsirlikdə olan Amin Musayev vətənə qaytarıldı - FOTO
Məşhur müğənninin başı dərddədir-SƏBƏB-FOTO
İran prezidenti Bakıya rəsmi səfərə gəlir
Azərbaycanla İran arasında bir neçə sənəd təsdiqlənib
Dünyanın ən təmiz gölü
"Facebook" məşhur səhifələri yoxlamağa başlayacaq
O da "Çukur"da olacaq
Selena Gomez izləyicilərinə müraciət etdi-FOTO
Gündəlik dəbli koftalar
Kükü (foto resept)
Həyətə girən ayı hovuz kənarında yatmış ev sahibini oyandırdı
"Barselona"nın ulduzu türklərdən üzr istədi
- ŞƏRHLƏR