Məlumatların hər biri müəllif Səbuhi Əhmədovun eyniadlı kitabından götürülmüşdür.
Pənah Vaqif
(1717-1797)
Molla Pənah Vaqif 1717-ci ildə Azərbaycanın Qazax mahalının Salahlı kəndində anadan olub. Məktəbdə sonra isə mədrəsədə təhsil almış Vaqif ümumi biliklərdən başqa, şəxsi mütaliə hesabına fars və ərəb dillərini də öyrənmiş, memarlıq və astronomiyaya da maraq göstərmişdir. Müdrikliyi və biliyi ilə seçilən Vaqifin yanına ətraf kəndlərdən insanlar məsləhətə gəlirdilər. Əlindən gələn köməkliyi əsirgəməyən Vaqifin şöhrəti el arasında daha da geniş yayılırdı.
XVIII əsrin ortalarında Vaqif Qarabağa köçür və burada yenicə formalaşmaqda olan Qarabağ xanlığının mərkəzi Şuşa şəhərində müəllimlik fəaliyyətinə başlayır. Şagirdlərinə vətənə məhəbbət və sədaqət hissi ilə dərin biliklər aşılayan Vaqif çoxsaylı şagirdləri hesabına Şuşada məktəb açır. Sadə xalq arasında böyük nüfuz sahibi olması xəbəri Qarabağ xanı İbrahimxəlil xana çatınca onu saray işlərinə cəlb edir, müəyyən problemlər yarandıqda ondan məsləhət istəyir. Çox keçmir ki, xan özünü müdrik şəxs kimi göstərmiş Vaqifə saraya köçməyi və xanlığın eşikağası olmasını təklif edir. 1769-cu ildə Vaqif sarayda eşikağası vəzifəsində fəaliyyətə başlayır. Bu vəzifənin sahibi xanın və onun sarayının bütün işlərini təşkil etməli, mərasimlərin təşkilindən başlamış şikayətlərin qəbuluna qədər bütün məsələləri həll etməli idi. Bu sahədə özünü kifayət qədər bacarıqlı göstərən Vaqif xanlığın baş vəziri olmaq təklifini alır.
Bu dövrdə Azərbaycan və onun tərkib hissəsi olan Qarabağ xanlığı ağır problemlərlə üz-üzə qalmışdı. Ayrı-ayrı xanlıqlara parçalanmış Azərbaycanın başı üzərini iki əsas təhlükə almışdı: şimaldan Rusiya imperiyası, cənubdan İran dövləti xanlıqların müstəqilliyinə son qoyub Azərbaycanı öz dövlətlərinə qatmağa çalışırdılar. Ardı-arası kəsilməyən açıq və gizli danışıqlar, kəskin siyasi və iqtisadi mübarizə vaxtaşırı ağır müharibələrlə tamamlanırdı. Gah Gürcüstanı, gah da köçmə erməniləri Azərbaycan torpaqlarına hücum etməyə və qiyam qaldırmağa sövq edən Rusiya imkan yarandıqca öz qoşunları ilə də hücuma keçirdi.
Belə vəziyyətdə hər bir xanlıq dərin düşünülmüş hərbi-siyasi fəaliyyət yürütməli idi. Qarabağ xanlığı da eyni problemlərlə üzləşmişdi. Üzdə dostluq vəd edən Rusiya bir zamanlar Nadir şah tərəfindən Qarabağa köçürülmüş və indi bu ərazidə yaşayan erməniləri daim qanuni hakimiyyətə xana qarşı çıxışlar etməyə və qiyamlara sövq edir, vaxtaşır xanlığın Gürcüstanla əlaqələrini pozmağa
çalışırdı. Eyni zamanda Qacarlar dövləti də cənubdan Qarabağa hücuma hazırlaşırdı. Belə şəraitdə İbrahimxəlil xan Vaqifə xanlığın xarici siyasətini təşkil etməyi tapşırır.
Vaqifin siyasi xətti qonşu dövlətlərlə dostluq yaratmaq prinsipinə əsaslanırdı. O, İrəvan, Naxçıvan, Qaradağ, Şəki, Gəncə xanlıqları ilə normal qonşuluq əlaqələri yaratmış, münaqişəyə səbəb ola biləcək problemləri həll etmişdi. Gürcüstan feodal dövlətlərinin hakimləri ilə də normal qonşuluq əlaqələri yaradılmış, münaqişəyə son qoyulmuşdu. Rusiya ilə çətin danışıqlar nəticəsində nisbətən dost münasibətləri qurulmuşdu, halbuki hamıya aydın idi ki, Rusiya Azərbaycanı və onun tərkib hissəsi olan Qarabağı işğal etmək planlarından əl çəkməyib. Hər halda danışıqlar nəticəsində Rusiya tərəfindən həm müstəqilliyi tanımaq məsələsi həll olunmuş, həm də hərbi təcavüz etmək üçün rus məmurlarına heç bir bəhanə verilməmişdi. Təkcə İranın Qacarlar dövləti ilə əlaqə yaratmaq mümkün olmurdu.
Hələ 1795-ci ildə Qarabağa uğursuz yürüş etmiş Ağa Məhəmməd xan Qacar xanlığın müstəqilliyi haqqında heç eşitmək belə istəmir və xanlığın ona tabe olmasını tələb edirdi. Qəti rədd cavabını aldıqda o, Qarabağa ikinci dəfə hücum edir və Şuşanı tutur. Şuşada olan Vaqif həbs edilir, şahın əmri ilə ölümə məhkum olunur. Lakin şah sui-qəsd nəticəsində öldürülür və o azad edilir.
Şah öldürüldükdən sonra İbrahimxəlil xanın Şuşada olmamasından istifadə edən Məhəmməd bəy Cavanşir adlı feodal hakimiyyəti ələ keçirmək istəyir. Vaqif ona maneçilik törədir, əhaliyə xanlığın qanuni hökmdarına sadiq qalmağı tövsiyə edir. Bundan qəzəblənən Məhəmməd bəy Vaqif və onun "Alim" təxəllüsü ilə şeirlər yazan 15 yaşlı oğlu Əliağanı həbs edərək öldürtdürür.
Xalqın dəstəyi ilə Şuşaya qayıdan İbrahimxəlil xan Məhəmməd bəyi cəzalandırır və Vaqifi təntənə ilə Şuşada dəfn edir.
Molla Pənah Vaqif təkcə dövlət xadimi deyil, şair kimi də məşhur olmuşdur. Onun yaradıcılığı Azərbaycan poeziyasının mühüm mərhələlərdən birini təşkil edir. Klassik Şərq şerini dərindən bilən qəzəl, müxəmməs, müstəzad və s. formalarda əsərlər yazmışdır. Onun poeziyasın mövzusu dünyəvi məhəbbət, gözəllərin vəsfidir. O, insanı mənəvi və fiziki cəhətdən kamil, harmonik inkişafda görmək istəyir, bunu öz şeirlərində vurğulayırdı.
Klassik üslubda yazmağına baxn Vaqif şifahi xalq ədəbiyyatı, aşıq şeri ilə çox bağlı olmuşdur. Onun yazdığı təcnis və qoşmalar milli poeziyanı zənginləşdir Vaqif öz lirikasında klassik poeziyanı xalq şerinin ən yaxşı ənənələrini üzvi şəkildə birləşdirməyə nail olmuşdur. Dünyəvi ideallar şairi olan Vaqifin əsərlərində nikbinlik, həyatsevərlik çox vaxt önə çəkilir, onu poeziyasının ümdə xüsusiyyətlərini təşkil edir.
Vaqifin "Bir gözəl ki şirin ola binadan”, "Sərasər bir yerə yığılsa xublar", "Açıq başda əgər olsa bir dilbər", "Bulut zülflü, ay qabaqlı gözəlin", "Bir zaman havada qanad saxlayın", "Kür qırağının əcəb seyrənhagı var", "Sevdiyim, ləblərin yaquta bənzər" və s. qoşmaları, "Bax" rədifli qəzəli XVII Azərbaycan poeziyasının ən gözəl nümunələridir.
Lirik şeirlərdən başqa Vaqif sosial yönümlü şeirlər də yazırdı. Onun "Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim" qoşması zəhmətkeş sadə insanların üzləşdiyi problemdən xəbər verir, "Görmədim" müxəmməsi ictimai ədalətsizliyə, bərabərsizliyə qarşı yönəldilmişdir. Vaqif şerinin realizmi Azərbaycan poeziyasının inkişafına güclü təsir göstərmişdir.
Vaqifin poeziyası Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafında da xüsusi rol oynamışdır. O, öz əsərlərində sadə xalq dilini ədəbi-bədii dil səviyyəsinə qaldırmışdır. Təsadüfi deyil ki, onun bir çox şeirlərinə aşıqlar musiqi bəstələmişlər.
Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi şairi Vaqifin adı bütün Qafqaza yayılmış, onun əsərləri tərcümə edilərək dillər əzbəri olmuşdu. Avropa şərqşünasları onun şeirləri ilə ilk dəfə 1856-cı ildə "Məcmueyi-divani-Vaqif və digər müasirin" kitabı vasitəsilə tanış olmuşlar ki, bu kitabda Vaqifin seçilən əsərləri çap edilmişdir.
XƏBƏR LENTİ
Ərdoğandan Azərbaycan xalqına BÖYÜK DƏSTƏK
Temperatur enir - Sabahın HAVAsı
Südlü düyü şorbası (foto resept)
Cəbhədə güclü atışma
Avropanın ən ucuz şəhəri seçilib
Kəbədə yağış gözyaşına qarışdı
Şahzadənin toyu ərəfəsində qalmaqal yaşanıb - FOTO
Ermənistan ərazisindən ən çox hədəfə alınan ərazilərimiz açıqlandı - RƏSMİ
Azərbaycanda ən çox yayılan xəstəliklər hansılardır?
Can Yamanı onlar da müdafiə etdilər
Ermənistan silahlı qüvvələri İran-Azərbaycan sərhədinə yaxınlaşsa Tehran Ermənistanı vuracaq
Uşaqlarda yalanın səbəbləri
Vulkan nəhəng lava gölü yaradıb-video
XTQ giziri: “Bir nəfər də qalsaq, o bayraq sancılmalı idi” - VİDEO
Astronavt müəmmalı VİDEO paylaşdı
Yaşlanmağın qarşısını alan maska
Lobya (foto-resept)
Uşaqlara xarici dil öyrətmək üçün 4 tövsiyə
Tarixdə minlərlə insanın ölümünə səbəb olan 3 virus
Azərbaycanda terrora qarşı mübarizə gücləndirilir
Qucağa öyrəşən uşaqlara necə davranmalı?
Bakının bazarları niyə "yanır" ?
Vətəndaşlara səhv göndərilən koronavirus nəticələrinin ümumi statistikaya təsiri ilə bağlı RƏSMİ AÇIQLAMA
Apple və Motorola barışır
"Milan" baş məşqçsini qovdu
Qarabağda şəhid olmuş əsgərlərin övladları indi qisas alır - VİDEO
Küçə sənəti - 2
Acun onu izləməyə aldı-FOTO
Hamilələrin isti suya girməsi zərərlidirmi?
Kirayəyə veriləcək mənzillərin siyahısı - FOTO
2017-ci ildə uğur qazanmaq istəyirsizsə, MÜTLƏQ BUNLARI EDİN! - TÖVSİYƏLƏ
National Geographic foto müsabiqəsi-5 (son)
Anamın ətli sırdağı (foto resept)
Facebook-da YENİLİK
Putin Qarabağ münaqişəsinin həllinin Rusiya üçün əhəmiyyətindən danışdı
Yaponlar yeməyi niyə çubuqla yeyir?
Cizgi film deyib yan keçməyin! (II hissə)
2011 şərfləri
Azərbaycanda Nazirlikdə "SOS"!
8 mart üçün fincan formalı açıqca
Whatsapp məhz bu telefonlarda işləməyəcək - SİYAHI
Ağ ciyər qıtlığı var
Şagirdlərin tətil günlərinin sayı açıqlandı
Qubadlı rayonundan görüntülər - VİDEO
Məşhur modeldən hamiləliklə bağlı suala reaksiya
Hansı halda qapanmaya gedilə bilər?
Nə üçün asqırdıqdan sonra şükür edirik
Mətbəx məsləhətləri
ABŞ-da iPad Air satışları başlandı
Rəsm olduğuna inanmayacaqsınız
- ŞƏRHLƏR