Kainat bizi əhatə edən obyektiv varlıq olub, sonsuz və əbədi bir aləmdir. Kainatda göy cisimləri bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olub, qalaktikalar yaradır. Göy qübbəsində ağ yol kimi görünən Günəş sisteminin də daxil olduğu “Süd yolu” adlandırılan bizim Qalaktika öz oxu ətrafında 250 km/saniyə sürətlə hərəkət edərək tam dövrəni 200 milyon ilə yaxın vaxta başa vurur.
Günəş bizə ən yaxın ulduzdur. O, özündən işıq və istilik saçan qızmar qaz yığımından ibarətdir. Günəşin səthində temperatur 60000-ə, mərkəsinzdə isə 20 milyon dərəcəyə çatır. Günəşin diametri Yerin diametrindən 109 dəfə böyükdür. Günəş sestemində 9 planet (son dövrlərdə Plutonu “cırtdan planetlərə” aid edirlər), çox sayda asteroid, komet vı meteorit var. Planetlər (“Səyyarə”) Günəş şüaları ilə işıqlanan böyük səma cisimləridir. Planetlər Günəşdən uzaqlığına görə aşağıdakı ardıcıllıqla yerləşir: Merkuri, Venera, Yer, Mars (Yer qrupu və ya “daxili” planetlər), Yupiter, Saturn, Uran, Neptun, Pluton (xarici planetlər). Yer qrupu planetləri nisbətən kiçik olub sıxlıqları böyükdür (4-5,6 q/sm3), xarici planetlər nəhəng olub (Plutonu çıxmaqla) sıxlıqları 0,7 – 1,7 q/sm3 arasındadır. Planetlər ətrafında dolanan səma cisimləri peyklər adlanır. Yerin peyki Aydır.
Yer Günəş sisteminin Günəşdən məsafəsinə görə III, ölçüsünə görə V planetidir. Günəşdən orta məsafəsi 149,6 mln km-dir. İşıq şüaları Günəşdən Yerə 8,3 dəqiqəyə çatır.
Yerin Günəş ətrafında hərəkət etdiyi “yol” Yerin orbiti adlanır. Yerin orbit boyunca orta sürəti 29,8 km/san-dir. Orbit üzrə yerin qət etdiyi məsafə 940 mln km-dir. Yer öz xəyali oxu ətrafında dırlanmasını 1 sutkaya (23 saat 56 dəq 04 san) başa vurur. Yerin öz oxu ətrafında fırlanması nəticəsində gecə-gündüz yaranır. Günəşə çevrilmiş tərəfdə gündüz, əks tərəfdə isə gecə olur.
Yerin orbitindən “keçirilən” xəyali müstəvi orbit müstəvisi adlanır. Yerin fırlanma oxunun orbit müstəvisinə meyilliyi (66030`) fəsillərin yaranmasına, müxtəlif coğrafi enliklərdə gecə-gündüzün uzunluğunun qeyri-bərabər olmasına səbəb olur. Yer Günəş ətrafında hərəkət edərkən, onun fırlanma oxu orbitib müxtəlif hissələrində öz-özünə paralel olaraq qlır, odur ki, il ərzində Günəş şüalarının coğrafi enliyə nəzərən vəziyyəti dəyişir.
21 martda Yerin fırlanma oxu orbit müstəvisinə nəzərən elə vəziyyət alır ki, Günəş şüaları Ekvator üzərində zenitdə olur (yəni yer səthinə şaquli düşür, günorta vaxtı şaquli dirəyin kölgəsi olmur.). Həm Şimal, həm də Cənub yarımkürələri bərabər işıqlanır və yaz gecə-gündüz ərabərliyi yaranır. Həmin gündən başlayaraq Yerin Şimal yarımkürəsi Günəşə tərəf “çevrili”, Günəşin zenitdə olması Şimal yarımkürəsinə keçir. Odur ki, Şimal yarımkürəsində gündüz gecədən uzun (Cənub yarımkürəsində əksinə) olur. Şimal qütbündə Qütb gündüzləri, Cənub qütbündə Qütb gecələri başlayır. Yerin Şimal yarımkürəsinin Günəşə tərəf “əyilməsi” 22 iyuna qədər davam edir.
22 iyunda Günəş 23,50 şm.e. üzərində zenitdə olur. Bu enlik Günəşin zenitdə olduğu ən yüksək olduğu şm.e.-dir. Həmin bu (23,50) paralel Şimal (Xərçəng) tropiki adlanır. 22 iyunda Şimal yarımkürəsində sutka ərzində ən uzun gündüz, ən qısa gecə müşahidə olunur (Cənub yarımkürəsində əksinə). Bu vaxt 66,50 şm.e.-dən şimalda Qütb gündüzləri, 66,50 c.e.-dən cənubda Qütb gücələridir. Bu enliklər (66,50 ) Qütb dairəlrəi adlanır. Onlarda ildə 1 dəfə (1 sutka, 22 iyun və ya 22 dekabrda) qütb gecəsi və ya qütb gündüzü müşahidə olunur. Qütb dairələrindən qütbə (900) doğru qütb gecə-gündüzlərinin uzunluğu artır. Belə ki, qütb dairələri üzərində bir sutka, qütb üzərində yarım il qütb gecə-gündüzü olur. 22 iyundan sonra Günəşin zenit vəziyyəti cənuba doğru “qayıdır” və Şimal yarımkürəsində gündüzlər qısalmağa başlayır. Odur ki, 22 iyun yay gündönümü günü adlanır.
23 sentyabrda Günəş yenidən Ekvator üzərində zenitdə olur və bu gün “payız gecə-gündüz bərabərliyi günü” adlanır. Həmin gündən Cənub qütbündə qütb gündüzləri, Şimal qütbündə qütb gecələri başlayır. 23 sentyabrdan başlayaraq Yerin Cənub yarımkürəsi Günəşə tərəf “çevrilir” və Günəşin zenitdə olması Cənub yarımkürəsinə keçir. Yerin Cənub yarımkürəsinin Günəşə tərəf “əyilməsi” 22 dekabra qədər davam edir. Cənub yarımkürəsində gündüzlər gecədən uzun olur.
22 dekabrda Günəş 23,50 c.e.-də zenitdə olur. Günəşin cənub yarımkürəsində zenitdə olduğu ən yüksək enlik olan bu paralel cənub (Oğlaq) tropiki adlanır. 22 dekabrda Cənub yarımkürəsində ən uzun gündüz, ən qısa gecədir (Şimal yarımkürəsində əksinə). 22 dekabrdan sonra Günəşin zenit vəziyyəti Şimala doğru “qayıdır” və Cənub yarımkürəsində gündüzlər qısalmağa başlayır. Həmin gün qış gündönümü günü adlanır.
22 dekabrda Şimal Qütb dairəsindən şimalda qütb gecələri, Cənub Qütb dairəsindən cənubda qütb gündüzləri olur.
Beləliklə, Yerin Günəş ətrafında meyilli hərəkəti ilə bağlı fəsillər, qütb gündüzləri (gecələri) yaranır, müxtəlif coğrafi enliklərdə gecə-gündüz uzunluğu dəyişir. Qütb dairələri arasında gecə-gündüzün uzunluğu dəyişsə də, sutkanın uzunluğu sabit qalır. Yerin Günəş ətrafında tam dövrü 1 ilə (365 gün 5 saat 48 dəqiqə 46 saniyə) başa çatır.
İl ərzində Yerin işıqlanma və qızmasındakı fərqlərlər bağlı aşağıdakı işıqlanma və istilik qurşaqları yaranır:
1. Tropiklər arasında tropik və ya isti qurşaq.
2. Şimal tropiki ilə Şimal qütb dairəsi arasında şimal qütb və ya soyuq qurşağı.
3. Cənub tropiki ilə Cənub qütb dairəsi arasında cənub mülayim qurşağı.
4. Şimal qütb dairəsi ilə Şimal qütbü arasında şimal qütb və ya soyuq qurşağı.
5. Cənub qütb dairəsi ilə Cənub qütbü arasında cənub qütb və ya soyuq qurşağı.
İstilik qurşaqlarını izatermlər, işıqlanma qurşaqlarını isə tropiklər və qütb dairələri bir-birindən ayırır.
XƏBƏR LENTİ
Kamera və biz!
Ancelina Colidən gözlənilməz-VİDEO
Birinci Xanım Parisdə Xocalı faciəsindən danışdı
Maradona futbol oynayacaq
Riyazi məntiq (10)
Qırışların qarşısını alan qidalar
Bakıda "Təmiz hava": yoxlama gedir
Günün ulduz falı
Qış toyu üçün rəng seçimi
Günün qoroskopu: uğurlu gündür!
Utanmağın səbəbləri
Manatın məzənnəsi
Gizlənməkdə sərhəd tanımayan uşaqlar
Valideynlərlə bağlı həqiqət lazımdırmı?
Azərbaycanın bu hissəsində sürüşmə aktivləşdi
Günün ulduz falı
Xoşbəxt Yusifzadə: "Bu gün neftin bir barelinin qiymətinin 60 dollar olması elə də kiçik rəqəm deyil"
Günəşdən unikal görüntülər
Bölgələrimizin mətbəxi - Gəncə
Mercedes-Benzin Bionik Avtomobili
Azərbaycanın ən yaxşı ürək həkimləri Qarabağda TOPLAŞDI
Gələn il üçün bayramlarla bağlı sərəncam imzalanıb
Bakılı sürücüləri yenilik gözləyir
Rezidenturaya qəbul olanların nəzərinə!
Kəsmikli göbələklər (foto resept)
Caliber: “Rusiya sülhməramlılarının sərxoş hərbçisi erməni revanşizmini alovlandırır” - VİDEO
Qarderobdan yaxşı qoxu gəlməsi üçün
Azad söz( 2 -ci hissə)
Dənizdə və ya hovuzda koronavirusa yoluxmaq riski nə qədərdir?
Bakıda bank işçisi koronavirusa yoluxdu - Filial bağlandı
7 əsr sonra kral ailəsində ilk - əkiz şahzadə doğulacaq
Prezident bir qrup hərbçini “Cəbrayılın azad olunmasına görə” medalı ilə təltif etdi
Şeymanın Acuna yazdığı mesaj canlı yayımda nümayiş edildi
Sən getdin...
Azərbaycan Ordusu düşməni dəqiq zərbələrlə məhv edib - VİDEO
Analar, siz səhv bilirdiniz?
Əsla makiyajlı yatmayın!
"Dolu" bu dəfə Daşkənddə
Bakıda koronavirus xəstəsi mağazada tutuldu - VİDEO
Körpələr üçün zərif dekorasiya modelləri
Xərçəngin çarəsi əqrəbdə tapıldı
Cansu Dere ekranlara qayıdır
Valideynləri başqa dindən olan insanla ailə qurmaq olarmı?
2018 payız trendi: Dama-dama kostyumlar
Evdə qar kürəsi (özün düzəlt)
"Zəhərli ana" xarakteri nədir?
Möhtəşəm vanna otağı dekorasiya modelləri
Hava haqqında - 21.09.2013
Ermənilər tərəfdə döyüşən PKK-çıların əksəriyyəti məhv edilib
Ronaldudan ibrətamiz addım: futbolçu 60 minindən keçəcək
- ŞƏRHLƏR