Qoşasaitli sözlərin yazılışı və tələffüzü
Dilimizdə mənşəcə elə alınma sözlər var ki, həmin sözlərdə iki sait səs yanaşı gəlir. Bu cür sözlər qoşasaitli sözlər adlanır. Qoşasaitli sözlər iki qrupa bölünür:
1) Eynicinsli qoşasaitli sözlər.
2) Müxtəlifcinsli qoşasaitli sözlər.
Eynicinsli qoşasaitli sözlər: Eynicinsli qoşasaitli sözlərdə saitlərin ikisi birlikdə bir uzun sait kimi tələffüz edilir. Eyni sait qoşalıı sözün ortasında və sonunda işlənə bilər. Məsələn, Təəccüb-[tə:ccüb], təəssüf-[tə:ssüf], əmtəə-[əmtə:], bədii-[bədi:] və s.
Qoşa o saiti ilə işlənən bəzi sözlər vurğu qəbul etməyərək [`a:`] kimi tələffüz olunur. Məsələn, zoologiya-[za:logiya], kooperasiya-[ka:perasiya] və s.
Müxtəlifcinsli qoşasaitli sözlər: Müxtəlifcinsli sait qoşalığında səsartımı, səsdüşümü, bəzən hətta səs dəyişməsi hadisələri baş verir. Bəzi sözlərin isə deyilişində və yazılışında heç bir fərq baş vermir. Müxtəlifcinsli sait qoşalığı sözün əvvəlində, ortasında və sonunda ola bilər. Eynicinsli qoşasaitli sözlərin hamısı deyilişi və yazılışı fərqli olan sözlərdir.
A) ai, iə, əi, io, ea, aü, ia hərf birləşmələrinin işləndiyi sözlərdə -y samiti artırılır. Bu cür sözlərdə səsartımı hadisəsi baş verir. Məsələn, iaşə-[iyaşə], təbiət-[təbiyə], ailə-[ayilə] və s.
B) əa, üa, üə hərf birləşmələrinin işləndiyi sözlərdə isə birinci sait tələffüz olunmur, ikinci sait isə uzun tələffüz olunur. Belə sözlərdə səsdüşümü hadisəsi baş verir. Məsələn, müasir-[ma:sir], müəllim-[mə:llim], səadət-[sa:dət], müasir-[ma:sir] və s.
C) Qoşasaitli mürəkkəb sözlərdə də yanaşı gələn sait səslərdən birincisi tələffüzdə düşür. Məsələn, xalaoğlu-[xaloğlu], dayıoğlu-[dayoğlu], bacıoğlu-[bacoğlu], əliaçıq-[əlaçıx] və s. Belə sözlərdə səsdüşümü hadisəsi baş versə də, uzun tələffüz olunan səs olmur.
D) Dilimizdə bəzi müxtəlifcinsli sait qoşalığı olan sözlər var ki, həmin sözlərdə tələffüz zamanı heç bir fərq yaranmır. Məsələn, aktual, memuar, qiraət, Laos, xaos, Seul, şüəra, bəraət, seans, mətbuat, sual, məcmuə, pauza, sauna, fauna, raund, şücaət, şüa, riayət, şüar və s.
Qoşasamitli sözlərin yazılışı və tələffüzü
Qoşasamitli sözlər 2 yerə bölünür:
1) Eynicinsli qoşasamitli sözlər.
2) Müxtəlifcinsli qoşasamitli sözlər.
Eynicinsli qoşasamitli sözlər: Eynicinsli qoşasamitli sözlər özləri də iki qrupa bölünür: kar samitlərin qoşalığı, cingiltili samitlərin qoşalığı.
1. Kar samitlərdən qoşa kk, pp və tt ilə yazılan sözlərdə ikinci kar samit onun cingiltili qarşılığı kimi tələffüz olunur. Məsələn, səkkiz-[səkgiz], hətta-[hətda], əlbəttə-[əlbətdə], guppultu-[gupbultu] və s.
2. Kar samitlərdən qoşa ff, ss, şş samitlərinin işləndiyi sözlərdə tələffüzdə heç bir fərq yaranmır. Məsələn, tələffüz-[tələffüz], həssas-[həssas], xiffət-[xiffət], şəffaf-[şəffaf], meşşan-[meşşan] və s.
3. Cingiltili samitlərdən qoşa qq ilə yazılan sözlərdə birincisi kar qarşılığı kimi tələffüz olunur. Məsələn, rəqqas-[rək`qas], saqqız-[sak`qız] və s.
4. Cingiltili samitlərdən qoşa bb, cc, dd, ll, mm, nn, rr, vv, zz samitlərinin işləndiyi sözlərdə tələffüzdə heç bir fərq yaranmır. Məsələn, abbat-[abbat], addım-[addım], əlli-[əlli], Əmmar-[Əmmar], innab-[innab], zəvvar-[zəvvar], izzət-[izzət] və s.
5. Qoşa yy samitləri ilə yazılan sözlərin bir çoxu bir y ilə deyilir. Məsələn, kəşfiyyat-[kəşfiyat], hissiyyat-[hissiyat] və s.
Alınma sözlərdə işlənən –iyyat2, -iyya2 şəkilçiləri ndə işlənən qoşa yy samitləri bir y ilə tələffüz olunur. Ancaq cəfəngiyat sözündə bu prinsip pozulur. Dilimizdə cəfəng sözü olsa da, lüğətlərdə bu söz bir –y ilə yazılır.
Söz kökündə işlənən qoşa yy samitləri yazıldığı kimi tələffüz olunur. Məsələn, səyyad, təyyarə, hədiyyə, müəyyən və s.
Ardını növbəti dərsimizdə mütləq izləyin.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
2019-da qarderobda çıxarmalı olduğunuz geyimlər
Rus dili - ИРё, Йй
Ed Şiran şok məbləğə 27 əmlakın sahibi oldu-FOTO
5 dollara aldığı fincan tarixi eksponat çıxdı - FOTO
Leopard naxışlı geyim və aksessuarlar
Dünyanın ən nüfuzlu pasportlarının SON REYTİNQİ – Azərbaycan neçəncidir?
Dəbli qolbaqların hazırlanması
Zövq oxşayan pərdələr
2020-ci il ev dekorasiyası nümunələri
"Arka Sokaklar" serialında böyük AYRILIQ-FOTO
Cənubi Koreya Kim Çen Inla bağlı kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
TƏBİB Azərbaycanda koronavirusla bağlı son vəziyyəti açıqladı - FOTO
Zövqlü çanta modelləri
Cüt səyahətin maraqlı tərəfi
Azərbaycanda abituriyentlərin ən çox seçdiyi ixtisaslar bəlli oldu
Dəbli ayaqqabı rəfləri
Məşhur aktyor yeni "Batman" olacaq-FOTO
Növbəti imtahanın keçiriləcəyi tarix və yerlər açıqlandı
Azərbaycanlı astroloqdan "Dünyanın sonu" AÇIQLAMASI
Şagirdlərin yerdəyişməsi üzrə sorğuların qəbulu dayandırılır
“Con Uik-4” filmində köhnə kadrlardan istifadə olunacaq
"Erkenci kuş"la bağlı gözlənilməz qərar
Limon hər dərdə dərmandır
Çimərlikdəkiləri heyran qoydular
Ən yaxşı 10 əl kremi
Yastığın altına sarımsaq qoyub yatsanız...
Bakıda mənzillərin qiyməti dəyişdi
İşsizlərə şad XƏBƏR
Gözəl saçlar üçün 23 hörük modeli
Qırmızı kadife tort (foto resept)
Günəşdə daha bir güclü PARTLAYIŞ
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyindən MÜRACİƏT
Pik saatlarda ekspress xətlər üzrə ehtiyat avtobuslar ayrılacaq
Bill Geyts bu dəfə COVID-19 testlərinə görə ABŞ-ı tənqid etdi
COVID-19 pandemiyası zamanı stres necə idarə edilməlidir?
Acun sevgilisi ilə istirahətdə - FOTO
10 yaş daha gənc görünmək üçün...
Antarktidada QEYRİ-ADİ Tapındı-FOTO
Göz qurumasına səbəb olan faktorlar
"Yeni il fişəngi" salatı (foto resept)
Demet Özdemirin paltarı 50 minə satıldı
Məşhurların daxil ola bilmədiyi ölkələr
Aylıq gözəllik baxımına 10 min xərcləyir
Qəbul imtahanına koronavirusla bağlı suallar salınacaq? - DİM sədri açıqladı
Ev üsulu limonad (foto resept)
Çinin qəribə adətləri; ruhla evlənmək
Ancelina Coli "Yekaterina" olacaq
Müsəlmanlar ayağa qalxdı
Müdafiə Nazirliyindən cəbhədəki son vəziyyətlə bağlı AÇIQLAMA - VİDEO
Feysbuk 300 mindən çox üzvü olan 120 aktiv qrupu ləğv etdi
- ŞƏRHLƏR