Atmosfer Yerdə həyatın təminatçısı olmaqla, ultrabənövşəyi şüaları əks etdirir, temperaturu tənzimləyir. Səs və radiodalğaların yayılmasına şərait yaradır. Atmosfer həm də kosmosdan gələn meteoritlərin xeyli hissəsinin birbaşa yer səthinə düşməsinin qarşısını kəsir. Belə ki, onlar qızıb-yanaraq toza çevrilir.
Atmosferin tərkibi mürəkkəbdir və geoloji inkişaf dövründə dəyişikliyə məruz qalıb. Qədim geoloji eralarda atmosferin tərkibində karbonun miqdarı çox, oksigenin miqdarı az olmuşdur. Sonrakı geoloji eralarda sıx bitki örtüyünün yaranması hesabına atmosferin qaz tərkibi dəyişmişdir. Müasir geoloji dövrdə atmosferin tərkibi belədir: 78,08% azot, 20,94% oksigen, 0,93% arqon, 0,03% karbon, 0,02% digər təsirsiz qazlar.
Atmosferin alt sərhədi quru və okean səthi, üst sərhədi təqribən 3000 km-dən götürülür. Atmosfer daxilində aşağıdakı təbəqələr var.
Troposfer: qalınlığı orta enlikdə 10-11 km, ekvator üzərində 16-18 km, qütblər üzərində 8-9 km-dir. Atmosfer kütləsinin 80%-i burada cəmlənmişdir. Əsas atmosfer hadisələri (külək, yağıntı, şimşək) troposferdə baş verir, yüksəkliyə doğru temperatur aşağı düşür.
Stratosfer: troposfer üzərindən 50-55 km hündürlüyədək yerləşir. Hava çox seyrəkdir. 15-20 km hündürlüklər arasında ozon qatı yerləşir. Ozon təbəqəsi ultrabənövşəyi şüaları udur və canlıları onun zərərli təsirindən qoruyur. 20 km-dən başlayaraq yuxarıya doğru temperatur artır.
Mezosfer: 50-80 km hündürlüklər arasında yerləşir. Bu təbəqədə temperatur yenidən azalır.
Termosfer (ionosfer): 80-800 (1000) km arasında yerləşir və atmosferin ən qalın təbəqəsidir. Yüksək temperatura malik olduğu üçün termosfer, qazlar ionlaşmış olduğu üçün ionosfer adlanır.
Ekzosfer: 800 (1000)-3000 km arasındadır, olduqca az sıxlığa malikdir.
Günəş radiasiyası
Günəşdən yer atmosferinə gəlib çatan günəş işığı və istiliyinin məcmusuna daimi Günəş radiasiyası deyilir. Onun 20%-i yer atmosferi tərəfindən əks olunur. 1 sm2 səthə vahid vaxt ərzində (adətən, 1 dəq.) düşən radiasiyanın istilik təsiri Günəş radiasiyasının intensivliyi adlanır və kalori/sm²/dəq. ilə ifadə olunur. Günəşdən Yer səthinə birbaşa gəlib çatan (kölgə verən) şüalar düz radiasiya adlanır. Atmosferdə səpələnən və yer səthinə göy qübbəsinin bütün istiqamətlərindən daxil olan radiasiya səpələnən radiasiya adlanır.
uğun yüksək olduğu ekvatorial və mülayim enliklərdə səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti böyük olur. Düz və səpələnən radiasiyanın cəminə ümumi radiasiya deyilir. Ümumi radiasiyanın illik kəmiyyəti ekvatorda 140-150, tropiklərdə 200-220, mülayim enliklərdə 100-140, qütblərdə 30-50, Azərbaycanda 120-160 kkal/sm²/il-ə bərabərdir.
Günəşin düşmə bucağından və yer səthinin xarakterindən asılı olaraq radiasiyanın bir hissəsi əks olunur. Ümumi radiasiyanın bir hissəsi Yer səthi tərəfindən udulur, müəyyən təbii proseslərə sərf olunur (buxarlanma, bitkilərin inkişafı və s.), dəyişilərək (transformasiya olunaraq) yerdə toplanır.
Yer səthindən əks olunan radiasiya albedo adlanır. Ümumi radiasiya ilə əks olunan radiasiyanın fərqi radiasiya balansı adlanır. Radiasiya balansı buzlu qütb zonalarından başqa hər yerdə müsbətdir.
Meteoroloji stansiyalarda havanın elementləri-temperaturu, təzyiqi və rütubəti üzərində müşahidələr aparılır, onlarla bağlı yaranan atmosfer hadisələri öyrənilir.
XƏBƏR LENTİ
Xoşbəxt cütlüklərin sirri
Koronavirusa yoluxmuş şəxslə eyni binada qalanlar müayinədən keçməlidir? - AÇIQLAMA
HAVA necə olacaq?
Qeyri-adi milyonçular
Bu günün hava proqnozu
Maksim Şevçenko onu öldürməklə hədələyən ermənilərin adlarını açıqladı - VİDEO
Ən gözəl üzə sahib olan qadınlar
"Dünyanın ən ləziz yeməyi" -XAÇAPURİ oldu
Dollar yenə bahalaşdı
Türkiyə yığması millimizə qarşı bu heyətlə oynayacaq
Blinçik tortu (foto resept)
İdman görmə qabiliyyətini qoruyur
Aviabiletlər ucuzlaşaq - AZAL-dan reaksiya
Rayondan Bakıya gələnlər belə saxlanılır
Dondurmaya vurulan bu qatqıdan xəbəriniz var?
Nəfəs kəsən istilər qayıdacaq?
Qarpızı alanda kəsdirməyin! - ZİYANLARI
Düşmən yaşayış məntəqələrimizi atəşə tutur - RƏSMİ
Xəzəri Bakıda böləcəklər
İrem Dericidən gözlənilməz etiraf
Uşaqlarınıza dərs deyən SAXTA müəllimlər
"Hercai"dən yeni Rekord
İŞİD Türkiyəyə müharibə elan etdi
Noutbuk satışları artacaq
Üzdə mimik qırışları təmizləyən maskalar
Bu sezon makiyajda minimalizm dəbi
Ekranın mavi işığı korluğa səbəb ola bilər
Finlandiya futbolunda tarixi qərar
Meymun sərnişin avtobusu sürdü – VİDEO
Sellofan torbalar sağlamlığımıza ziyandır
Gəlin buketləri-2
Cəbhə xəttində təxribat
Ürəyi xəstə olanlar, yayda diqqətli olun!
Bu zalım dünyada doğulma...
Baş Nazirdən ŞAD XƏBƏR: Rüsum ləğv edildi
Çavuşoğlu: “Ermənistan başqa ölkənin torpaqlarına göz qoymağa davam edərsə...” - VİDEO
Mehriban Əliyeva Azərbaycan xalqını Milli Qurtuluş Günü münasibətilə təbrik edib - FOTO
Damla şokoladlı türk paxlavası (foto resept)
Sirli pilləkən
Pensiya xərcləri artıb
Bu şəhərlərdə hər şey var, insan yoxdur-FOTO
Britaniyada türk əsilli koronavirus xəstəsi 222 gün xəstəliklə mübarizə apararaq “qəhrəman” oldu
Yaponiya kanalında Azərbaycanla bağlı veriliş yayımlanıb
Kişilər aşiq olarsa
Bakıya giriş-çıxış bağlanır? -AÇIQLAMA
Məşhur serialda azərbaycanlı obrazı olacaq-FOTO
Sürücülər bu xəbəri mütləq izləsin
Google Chrome-da səslə axtarmaq mümkün olacaq
Evlilikdə maddiyyat
Göz laynerini asan çəkmə üsulları
- ŞƏRHLƏR