Feili birləşmələr
Əsas tərəfi feilini təsriflənməyən formaları (məsdər, feili sifət, feili bağlama) ilə ifadə olunan birləşmələrə feili birləşmələr deyilir: dərs oxumaq, dünən gələn, onu aparanda.
Feili birləşmələr quruluşca sadə və mürəkkəb olur: iki leksik mənalı sözdən ibarət olanlar sadə (vətəni qorumaq), üç və daha artıq leksik mənalı sözdən ibarət olanlar mürəkkəb (vətən yolunda ölmək).
Feili birləşmələri tərkibi feillərlə qarışdırmaq olmaz. Belə ki, həm frazeoloji birləşmələr, həm də ol, et, bil, qıl tipli köməkçi feillərin köməyi ilə yaranan tərkibi feillər sərbəst söz birləşməsi hesab edilmir. Məsələn, oxuya bilmək, qulaq asmaq, adam olmaq tipli sözlər bir müstəqil məna daşıyır, mürəkkəb-tərkibi feil adlanır. Feili birləşmənin hər iki tərəfi müstəqil leksik mənaya malik olmalıdır.
Feili birləşmələrə cümlə təhlili zamanı tərkiblər deyərək onları əsas tərəfin ifadə vasitələri ilə adlandırırlar: məsdər tərkibi, feili sifət tərkibi, feili bağlama tərkibi. Əslində mahiyyətcə feili birləşmə ilə tərkibin heç bir fərqi yoxdur. Tərkib iki sözdən də, daha çox sözdən də ibarət ola bilər. “Tərkib” sğzü ilə “birləşmə” sözü sinonim ola bilər.
Məsdər tərkibləri
Məsdər tərkiblərinin əsas tərəfi məsdərlə ifadə olunur: evə getmək. Asılı tərəfi isə müxtəlif nitq hissələri ilə ifadə oluna bilər: yaxşı oxumaq, beş almaq, aşağı düşmək.
Məsdər tərkiblərinin cümlədə rolu: Mübtəda olur (Onu görmək mənim xoşuma gəlmədi.), tamamlıq olur (Onu görməyi çox arzulamışam.), ismi xəbər olur (Mənim məqsədim onu görməkdir.), məqsəd zərfliyi olur (Onu görmək üçün kəndə getdim.).
Feili sifət tərkibləri
Əsas tərəfləri feili sifətlə ifadə olunmuş tərkiblərə feili sifət tərkibləri deyilir. Məsələn, dünəndən yatan. Asılı tərəfi isə müxtəlif nitq hissələri ilə ifadə oluna bilər: bizə gələn, dünəndən gözlərini yummayan, gedəndə yatmış və s.
Feili sifət tərkiblərinə aid olan təyinedici sözlər də tərkib daxilinə qatılır. Məsələn, Bu yaz kəndə gələn (hansı?) qonaqlar kəndimizə valeh olacaqdır.
Feili sifət tərkiblərinin cümlədə rolu: Əsasən təyin olur (Dünən axşamdan görüləcək (hansı?) işlər bu günə niyə qalıb?), mübtəda olur (Mənim illərlə oxuduqlarım (nə?) mənə bəs edər.), tamamlıq olur (Sənin üzünə gülənləri (kimi?) tanı.), ismi xəbər olur (Bunlar sənin gördüklərindir (kimlərdir?).), səbəb zərfliyi olur (Atam dünən xəstələndiyi üçün (niyə?) mən gəlmədim.), tərzi-hərəkət zərfliyi olur (Bura birnəfəsə gəldiyin kimi də (necə?) qayıt.), miqdar zərfliyi olur (Bu çantana yerləşdirə bilyidin qədər (nə qədər?) yığ.).
Feili bağlama tərkibləri
Əsas tərəfi feili bağlamalarla ifadə olunan birləşmələrə feili bağlama tərkibləri deyilir: ölkəmizi görəndə. Asılı tərəfi müxtəlif nitq hissələri ilə ifadə oluna bilər: səni görəndə, iki alanda, dərslərini oxumamış və s.
Feili bağlama tərkiblərinin cümlədə rolu: Feili bağlama məqsəd və yer zərfliyindən başqa zərfliyin bütün məna növləri vəzifəsində iştirak edə bilir: tərzi-hərəkət zərfliyi (Əlinin atası ilə danışa-danışa (necə?) getdi.), zaman zərfliyi (Yolun kənarı ilə qaçanda (nə vaxt?) adam yıxılmaz.), səbəb zərfliyi (O, pələngin vəhşi nəriltisindən qorxub (niyə?) heyvanxanaya gəlmədi.), miqdar zərfliyi (Biz mənim əllərim qabar olunca (nə qədər?) işlədik.).
Feili birləşmələr cümlənin feili xəbəri ola bilmir.
Feili birləşmələrin asılı tərəfləri də feillə ifadə oluna bilər: yeyib gedəndə, uzanaraq oxumaq, işləyəndə yorulan.
Tərkiblərin əsas tərəfi ilə əlaqəyə girən bütün sözlər tərkibin bir hissəsi sayılaraq bütövlükdə bir cümlə üzvü hesab olunur: Doğma torpağa getmək (nə?) mənim çoxdankı arzumdur.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
Köpüklü cupcake (foto resept)
Qızıl-gümüş bazarında vəziyyət necədir? - VİDEO
Sadə gəlin buketləri
Bir-birindən gözəl manikür modelləri
Merve Özbeyin xına gecəsinə ulduzlar axın etdi-FOTO
Pensiya ilə bağlı yenilik
"Matrisa" yenidən çəkilir
"1 həftəyə 5 kq arıqla"
101 yaşlı kişi koronavirusa qalib gəldi – İtaliya möcüzəsi
Menstruasiyadan əvvəl şişkinliyi necə azaltmalı?
Üz formasına görə qaş formaları
Azərbaycanda bu il nə qədər yol çəkilib?
Aylıq telefon xərcindən necə azad olmaq olar?
Yerə böyük meteorit düşdü-ŞOK görüntülər-VİDEO
Koronavirus dövründə çimərliklərlə bağlı VACİB ADDIM
Azərbaycanda bəzi mehmanxanalara dərəcə sertifikatları verilib
Darçınlı, qozlu piroq (foto resept)
"Azərbaycanda 2014-cü ilin "Sənaye ili" elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı" təsdiq edildi
Qayda pozuntuları mobil telefonlara göndəriləcək
"Quş qripi" qayıdır
Spenserin düşüncələri
Gecə üçün uzun ziyafət geyimləri
Kirli paltarlar neçə dəfə yuyulmalıdır?
Görüntülü zəngdə fərqli görünmək istəyirsiniz?
"Tənbəl" dolması (foto resept)
Evlənmədən öncə belə deyildin. Niyə dəyişdin?
Buraxılış, qəbul və sınaq imtahanlarının vaxtı açıqlandı
Ac qarına yol verilən 4 xəta
Bakıda "qara bazar"dan 300 min manatdan çox valyuta götürüldü
Hamilələrdə doğuş qorxusu
Hadise yenə "hadisə" yaratdı-FOTO
Ali Baş Komandan: “Azərbaycan və İran dövlət sərhədi tam nəzarətə götürüldü”
Bu insanlara heç vaxt yalan danışmayın!
Leyla Əliyeva "Jara-2017" musiqi festivalına fəxri qonaq qismində qatılıb
Azərbaycan parlamentinin payız sessiyasının ilk iclası başlayıb
Bu gün Azərbaycanda daha 80 nəfər koronavirusdan sağaldı
Yas mərasimlərinin keçirilməsi qadağan edildi
Dolğu etdirdi, başına bəla oldu-FOTO
Dadlı toyuq budları(foto resept)
Güzgüylə dizayn edilmiş otaqlar
Sərt karantin dövründə iki saatdan çox vaxt sərf edənlər... - RƏSMİ
Almaniya Soçi olimpiadasında liderliyini qoruyur
Oktay Kaynarca erməni siyasətini pislədi-VİDEO
Günün ulduz falı
Yeni il bayramında orta məktəblərdə neçə gün tətil olacaq? - Nazir müavinindən AÇIQLAMA
Krediti olanlara qoyulan məhdudiyyət aradan götürülür
Sabah güclü yağış olacaq - Xəbərdarlıq
"Bu qadının sirri nədir?" - FOTO
Zidan evlənir
Santa Klausun qatarı
- ŞƏRHLƏR