Məlumatların hər biri müəllif Səbuhi Əhmədovun eyniadlı kitabından götürülmüşdür.
Məhəmməd Canah Pəhləvan
(1175-1186)
Azərbaycan Atabəyləri dövləti (Eldənizlər dövləti) tariximizdə ən möhtəşəm dövlətlərdən biri olmuşdur. Görkəmli sərkərdə və uzaqgörən siyasi xadim olan Şəmsəddin Eldəniz çətin hərbi-siyasi vəziyyətdə nəinki öz dövlətinin müstəqilliyini təmin etmiş, hətta az vaxt ərzində bir çox iri feodalların özbaşınalığına son qoyaraq bütün Azərbaycanı öz hakimiyyəti altında birləşdirmişdir. Naxçıvan şəhəri bu dövlətin paytaxtı olmuşdur. Naxçıvanın Şərqin ən gözəl şəhərlərindən birinə çevrilməsi məhz Şəmsəddin Eldənizin adı ilə bağlıdır. 1161-ci ildə İraq sultanlığının taxtında nümayəndəsini oturdan Şəmsəddin Eldəniz bu dövləti də idarə etmişdir. Onun böyük oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan İraq sultanının xacibi təyin edilmişdi. O dövrdə xacib sultanın köməkçisi olmaqla dövlətin vəzirindən də yüksək vəzifə hesab edilirdi. Şəmsəddinin kiçik oğlu Qızıl Arslan İraq sultanlığı qoşunlarının baş komandanı olmuşdur. Belə ki, Azərbaycan Eldənizlər sülaləsinin hakimiyyəti altında olan İraq sultanlığı faktik olaraq Eldənizlər dövlətinin tərkib hissəsi hesab edilmişdir. Şirvanşahlar dövləti də Eldənizlərdən asılı vəziyyətdə olmuşdur. Beləliklə, Azərbaycanın vahidliyi təmin edilmişdir. Şəmsəddin Eldənizin hakimiyyətinin sonuna yaxın Eldənizlər dövləti Dərbənd şəhərindən İran körfəzinədək olan əraziləri əhatə etmişdir.
1175-ci ildə Şəmsəddin Eldənizin vəfatından sonra böyük oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan hakimiyyət başına keçir. Atasının peşəkar sərkərdələrindən hərbi dərslər almış, dövlət xadimlərinin rəhbərliyi altında dövlətçiliyin sirlərini öyrənmiş, elm və mədəniyyətlə yaxından maraqlanan Cahan Pəhləvan hakimiyyətə gələndə artıq hansı tədbirləri həyata keçirəcəyini yaxşı bilirdi. Hələ İraq sultanının xacibi işlədiyi zaman o anlamışdı ki, iri feodallar dövlətin dayaqları olsalar da, onları nəzarətsiz qoyanda dövlət zəifləyir. İri feodalların arasında baş verən münaqişələr ucbatından son nəticədə dövlətin ordusu və iqtisadiyyatı tənəzzülə uğrayır. Məhz bu səbəbdən də o, əsas diqqətini mərkəzi hakimiyyətin gücləndirilməsinə verir, bir sıra düşündüyü tədbirlər kompleksini həyata keçirir. Bütün vacib vəzifələrə o öz şəxsi məmlüklərini təyin edir. Həmçinin iri şəhərlərə və vilayətlərə də məmlüklərini başçı qoyur. Qeyd etmək lazımdır ki, "məmlük" sözü şəxsi qul mənasını versə də, o məmlüklər bizim "qul" kimi qəbul etdiyimiz anlayışdan fərqlənirdi. Belə ki, məmlük kimi qeydə alınmış gənc mütləq 5 illik təlim-xidmət mərhələsi keçirdi. Yalnız bundan sonra o, tam hazırlıqlı döyüşçü hesab olunurdu. Belə məmlüklər hökmdarın şəxsi mühafizə dəstəsinə götürülür, onun və ailəsinin, həmçinin dövlətinin xəzinəsinin təhlükəsizliyini təmin edirdi.
Belə döyüşçülər arasından ən yaxşıları seçilir və onların təlimi davam etdirilirdi. Təlimin altıncı ilində məmlüklər xüsusi rəmz kimi badə alaraq hökmdar sarayına daxil olmaq və burada xidmət etmək səlahiyyəti qazanırdılar. Beləliklə, məmlük saray qayda-qanunları ilə qonaq qəbul etmə, şikayətçilərlə münasibət saxlama və s. proseslərlə yaxından tanış olurdu. Yeddinci xidmət ilində məmlük hökmdarı əhatə edən şəxslər sırasına daxil edilir, ona "hökmdarın silahdan", "hökmdarın mehtəri", "hökmdarın paltar qoruyanı" və s. vəzifələrindən biri verilsə də, əslində, bütün dövlət əhəmiyyətli işlərdə iştirak etməyə başlayırdı. Bu zaman dövləti idarə etmək qanunları ilə tanış olur, bəzi hallarda məsləhətlər vermək hüququna malik olurdu. Beləliklə, 35 yaşına çatmış və bütün göstərilən mərhələləri keçmiş məmlük sipəhsalar, yəni qoşun komandanı təyin edilə bilər, 37 yaşına çatdıqda isə əmir titulunu ala bilərdi. Əmir titulu almış məmlük iri inzibati vahidlərə başçı və vacib dövlət vəzifələrini icra edən şəxs təyin edilmək hüququ qazanırdı. Vilayət başçıları və vəzifəli şəxslər məmlüklərdən təyin edildikdə vəzifəni layiqincə icra edirdilər. Buna onların keçdiyi zəngin həyat dərsi imkan verirdi. Hərtərəfli hazırlıqdan başqa, məmlüklərin bir üstünlüyü də var idi. Onlar uşaq ikən kasıb ailələrdən seçilir və ya qul bazarlarından alınır, bu səbəbdən də onların qohum-əqrabası olmurdu. Bu, bir-birləri ilə qohum olan iri, güclü feodal nəsilləri ilə hökmdarın apardığı mübarizədə vacib məqam idi. Doğrudan da, Məhəmməd Cahan Pəhləvanın məmlükləri bütün hallarda ona sədaqətlə xidmət etmiş, onun vəfatından sonra isə onun qardaşı və oğullarına xidmət göstərmişdilər.
Yüksək peşəkarlığı və hərtərəfli hazırlığı ilə seçilən məmlüklər təbəqəsinin yaradılması mərkəzləşmiş dövlət quruculuğu yolunda feodalizm dövrü üçün vacib nailiyyət idi. Məmlüklərə arxalanan Cahan Pəhləvan itaət göstərməyən, daim müstəqilliyə can atan və bununla dövləti parçalamağa çalışan bəzi iri əmirlərin müqavimətini qətiyyətlə qırır.
Dövlətinin mərkəzi olan Azərbaycanı idarə etməyi Məhəmməd Cahan Pəhləvan qardaşı Qızıl Arslana tapşırır. Bununla Eldənizlər dövlətinin siyasi, iqtisadi, mədəni həyatında Azərbaycanın aparıcı rolu təmin edilir. Qızıl Arslan həm də Məhəmmədin oğulları Əbu Bəkr və Özbəyin tərbiyəçisi olmuşdur.
Məhəmməd Cahan Pəhləvan isə özünü İraq sultanı azyaşlı III Toğrulun atabəyi elan edərək onun adından sultanlığı idarə etməyə başlayır. Belə ki, III Toğrul Naxçıvanda yaşayır, Cahan Pəhləvanın məmlükləri isə onun adından sultanlığı idarə edirdi.
Silahlı qüvvələrin əsası 50 minlik daimi qoşundan ibarət idi. Feodallıq dövrünün ən zəif cəhətlərindən biri də daimi qoşun hissələrinin əvəzinə yerlərdən yığılan pərakəndə qoşunların mövcud olması idi. Belə qoşun qəfil düşmən hücumunun qarşısını ala bilmir, daxildə qiyamları yatırmaqda çətinlik çəkirdi. Daimi qoşun isə həm mərkəzi hakimiyyəti gücləndirməyə, həm də müstəqillik və ərazi bütövlüyünü təmin etməyə imkan verirdi.
Eldənizlər dövlətinin ərazisinə əl-Cibal, İraq, Gilan, Mazandaran, İsfahan, Rey, Həmədan daxil edilmişdi. Xilat, Diyarbəkir, Fars, Xuzistan, Mosul, Kirman və Təbəristan vilayətlərinin başçıları da bu dövlətdən asılı idilər. Dövlətin ərazisi böyüdüyündən paytaxt Naxçıvandan Həmədana köçürülür.
Dövlətdə sənətkarlıq və ticarətin tərəqqisinə, kənd təsərrüfatının inkişafına böyük diqqət yetirilirdi. Təsadüfi deyil ki, "Azərbaycan Renessansı" kimi tanınan mədəni oyanış məhz bu dövlətin mövcudluğu dövrdə baş vermişdir.
1186-cı ildə Məhəmməd Cahan Pəhləvanın vəfatından sonra hakimiyyətə gələn Qızıl Arslan atası Şəmsəddinin və qardaşı Məhəmmədin yolunu davam etdirir.
XƏBƏR LENTİ
Həm düşünək, həm gülək
“Özlərinə əziyyət verib bu qədər yolu getməsinlər” - Rayona gedənlərin NƏZƏRİNƏ/VİDEO
Nazirlər Kabineti rəsmisi kreditlərin ödənilməsi məsələsindən danışdı - RƏSMİ
Maraqlı dəstlər
Boyat çörəklər yenidən süfrəmizə qayıdacaq
"Azərbaycan milli və dini problemlərin həlli işində nümunə ölkədir"
ABŞ xakerlərdən daha yaxşı qorunacaq kosmik sistemlər hazırlayacaq
Azərbaycanda alimlərə müjdə: eviniz olacaq
Azərbaycanda uşaqlar daha çox hansı xəstəliyə tutulurlar?
İrina Şeykin gözəllik sirləri
Moda qurbanısınızmı?
Bakının bu ərazisində 3 gün qaz olmayacaq
Tanış olun: Mercedes-Benz B-Class Electric Drive
Şuşa ətrafında gedən döyüşlərdə həlak olan hərbçilərin cəsədlərinin mübadiləsi həyata keçirilib
Sükan arxasında telefonla danışa bilməyəcəklər - Yeni qurğu
Ağdamın Cümə məscidinə həkk olunmuş, bu günlə səsləşən “Quran” ayələri - FOTO
Ancelina Colinin geyimi bu dəfə bəyənilmədi - FOTO
Analar üçün effektiv məşqlər
Sabahın HAVASI
Bu günün hava proqnozu
Yuxu yozmaları - D
Bakıda yeni yol nişanları quraşdırılır
Əliyev nazirləri topladı
Paltarın bəzəyi - güpür
Mebelləri silmək üçün təbii məhsul
Günün qoroskopu: işgüzar əməkdaşlığa başlamaq üçün yaxşı gündür
Alzheimer və unutqanlıq arasındakı fərq
Qubadlının işğalından 21 il ötür
5 ay əvvəl okeanda azan qadınlar sağ tapıldı!
Bu qapı qiyamətdən sonra açılacaq
Kərə yağı alarkən nəyə diqqət yetirməliyik?
Şahzadə Harridən toy öncəsi GÖZLƏNİLMƏZ HƏRƏKƏT - FOTO
ABŞ Azərbaycan millisinə 2 verdi
Antibiotiklərin 4 əks təsiri
Yayda hamiləlik dövrünü rahat keçirmək üçün..
"Qadin.Net"-lilərin bəzəkli küknar ağacları
"Sağlam yolla çəkinizi artırın"-2
Azyaşlı bacısını satışa çıxardı - FOTO
Əsirlikdə olan Amin Musayev vətənə qaytarıldı - FOTO
Məşhur müğənninin başı dərddədir-SƏBƏB-FOTO
İran prezidenti Bakıya rəsmi səfərə gəlir
Azərbaycanla İran arasında bir neçə sənəd təsdiqlənib
Dünyanın ən təmiz gölü
"Facebook" məşhur səhifələri yoxlamağa başlayacaq
O da "Çukur"da olacaq
Selena Gomez izləyicilərinə müraciət etdi-FOTO
Gündəlik dəbli koftalar
Kükü (foto resept)
Həyətə girən ayı hovuz kənarında yatmış ev sahibini oyandırdı
"Barselona"nın ulduzu türklərdən üzr istədi
- ŞƏRHLƏR