Fərz edək ki Matilda Xalam gözəl bir keks bişirmiş olsun və dünyanın ən seçmə elm adamlarından ibarət olan bir birliyə bu keksi analiz etmələri üçün vermiş olaq. Mən, bu yığıncağın başçısı olaraq onlardan keksi açıqlamalarını istəyim; onlar da üzərində çalışsınlar. Qida alimləri bizə bu keksdəki kalori miqdarını və onun bəsləyici təsirini izah edəcəklər; biyokimyaçılar keksdəki zülalların, yağların və bənzərlərinin quruluşu haqqında məlumat verəcəklər; kimyaçılar ehtiva etdiyi elementlərdən və aralarındakı bağlardan bəhs edcəklər; fiziklər keksdəki təməl hissəcikləri analiz edəcəklər; riyaziyyatçılar də şübhəsiz bu partikulların davranışını açıqlayan zərif düsturlar təklif edəcəklər.
İndi bu mütəxəssislərdən hər birinin öz intizamına görə keks haqqında etmiş olduğu əskiksiz şərhlər nəticəsində keksin bütövlükdə izah edilmiş olduğunu söyləyə bilərikmi? Bizə keksin necə edildiyi və dəyişik komponentləri arasında əlaqələrin necə olduğu mövzusunda qəti şərhlər edildi lakin mən bu mütəxəssis heyətə son bir sual daha soruşsam və desem ki: "Keks nə üçün hazırlandı? ' Nə deyə bilərlər? Halbuki Matilda Xalan'nın üzündəki təbəssüm, cavabı bildiyini göstərir; çünki keksi o bişirdi və bunu bir məqsədə görə etdi. Şübhəsiz ki, dünyadakı bütün qida mühəndisləri, biyokimyaçılar, kimyaçılar, fiziklər və riyaziyyatçılar bu suala cavab verməkdən acizdir. Elm adamlarının öz intizamlarının bu suala cavab verə bilməyəcəyini ifadə etmələri o intizamı alçatdıqları mənasına gəlməz.Onların intizamları keksin quruluşu və təbiəti haqqındakı suallara cavab verə bilər ki, bu 'necə' sualını cavablamaqdır; lakin keksin quruluş məqsədinin nə olduğuna bağlı 'nə üçün' sualına cavab verə bilməz. Əslində, bu suala cavab vermənin tək yolu, Matilda Xalan'nın bizə keksin quruluş səbəbini bildirməsidir. Əgər o bizə bu problemin cavabını açıqlamazsa elmi analizlərin heç biri bizi bu mövzuda məlumatlandırmayacaqdır.
Bertrand Russellin məntiqini təqib etsək, elm, Matilda Teyzenin keksi nə üçün hazırladığını əsla söyləyə bilməyəcəyindən, keksi nə üçün hazırladığını bilməmiz mümkün deyil. Halbuki bunu bilməyin bir yolu var. Etməmiz lazım olan tək şey ona soruşmaq. Doğruya gedən tək yolun elm olduğu iddiası, nəhayət elmin özünə görə belə mənasızdır. Nobel mükafatlı Sir Peter Medewar ''Advice to a Young Scientist'' adlı möhtəşəm kitabında bu xüsusa toxunur: '' Bir elm adamının, özünün və peşəsinin etibarını lekelemesi üçün ən kəsə yol; (Xüsusilə heç bir növdən açıqlama istənmədiyi vəziyyətlərdə) elmin bütün suallara, hətta yalnız axmaq müəllimlərin cavablandıra biləcəyi və ancaq saf insanların soruşa biləcəyi növdən, sual xüsusiyyəti belə daşımayan amma 'sual imiş kimi görünən' və elmi bir cavabını tapmanın mümkün olmadığı suallara belə cavab verdiyini və ya irəlidə verəcəyini elan etməsidir.'' Medawar davamla: '' Hər şey necə başladı? '', '' Nə üçün buradayıq? '', '' Həyatın mənası nə? '' Kimi başlanğıc və sona dair bəzi təməl suallara cavab vermə bacarığına sahib olmaması elmin də bir sərhədinin olduğunu açıqca göstərir'' deyər və bu cür suallara cavab tapmaq üçün din və düşüncə literatürünə müraciət etmənin lazım olduğunu ifadə edər. Bu nöqtəni həmçinin, İnsan Genomu Layihəsinin Direktoru Francis Collins də vurğulayır: ''Elm, 'Kainat nə üçün var oldu?', 'İnsanın varlığının mənası nədir?', 'Öldükdən sonra nə olacaq?' kimi suallara cavab verməkdən acizdir.'' Qısacası, bir insanın özünü ehtirasla həsr etmiş bir elm adamı olmasıyla, elmin hər suala (insanın soruşa biləcəyi ən dərin suallar da daxil) cavab verə bilməyəcəyini qəbul etməsi bir-biriylə ziddiyyət təşkil etməz.
Beyin Akademisi Tərcümə: Eltun İsmayılov
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
Megan Markl bu qadağalara əməl etməlidir
Bir az düşünək
Pandemiya dövründə mağazadan necə alış-veriş etməliyik?
Gimnastikası üzrə qaliblər müəyyən edilib
Bella Hadidin görünüşü hər kəsin DİQQƏTİNİ ÇƏKDİ-FOTO
Prezident “Şəkixanovların evi” ilə tanış olub
“KFC”də süni toyuq əti veriləcək
QMİ sədrindən II Qareginin kilsə adından uşaqları hərbi savaşa çağırmasına ETİRAZ BƏYANATI
Cim Kerri hər kəsi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ-FOTO
Hava şəraiti kəskin dəyişəcək, qar yağacaq
Olimpiya stadionunu hələ bu cür görməmisiniz
Yasin Quliyev ödənişsiz təhsil alacaq
Reyhanlı badımcan dolması (foto resept)
Qarabağın ən son görüntüləri-Video
Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Bakıda
Əməkdar artistin səhhəti ağırlaşdı
Leyla Əliyeva millinin üzvləri ilə görüşüb - FOTO
Hindistanda "turşu" qanunu qəbul edildi
"Survivor"un 5-ci günündə artıq aclıqdan yalvarmağa başladı-VİDEO
İspaniyaya 3 qol vuran Ronalduya həbs cəzası verildi
37 yaşlı tələbə öz-özünə isinən gödəkçə hazırladı - FOTO
Lotereyada 7,3 milyon dollar udub
Hande Ataizi yenidən ana olmaq istəyir-FOTO
Bakıda beşinci Azerbaijan Fashion Week keçirilir
"Bakı Marafonu müxtəlif millətlərdən olan insanları Bakıda toplamış möhtəşəm hadisədir"
Nə qalacaq?
Qadin.Netlilərin "16 yaşında özünə məktub"ları (1)
Ajda Pekkan Yeni il konsertlərindən sərvət qazanacaq-FOTO
Təbii yol ilə kirpik uzatma maskası
Bakı məktəblərinin I sinfinə qeydiyyatdan keçən şagirdlərin sayı açıqlandı
Artıq çəkidən xilas olaq
Meşə divləri
Sevgilisi Hadisənin evinə köçdü
Peşə seçərkən diqqətli olun
Ürəkdəki qüsurun əsas səbəbi başqa imiş
2013-cü il ən isti illərin onluğuna düşəcək
Gülben Ergeni paylaşdığı FOTO -ya görə peşman etdilər
Bu xəstəlik koronavirusdan beş dəfə sürətlə yayılır
Bu qədər insan yoxsulluqdan xilas olub
Dizlərdə menisk yırtığı
Britaniyanı qarışdıran gülməli hadisə
Azərbaycanda uşaqlara qoyulan yeni populyar adlar
Övladınız üçün erkən cinsi həyatın təhlükələri
Hava haqqında
Azərbaycanda koronavirusdan ölənlərin sayında yeni rekord
Günəşdə güclü partlayış: qasırğa olacaq
Təbiətin möcüzəsi: qanı axan ağac
Qışda böyrəkləri necə qorumalı?
Sentyabr ayının qalibləri!
Bəzi ərzaq məhsullarının qiyməti artıb
- ŞƏRHLƏR