Oxumanın neyrobiologiyasına rəğmən təcrübələrin sıxlaşdığı mövzulardan biri də, oxuma fəaliyyətinin beyinin fiziologiyası üzərində təsirlidir. Oxuyan-oxumayan ya da az oxuyan –çox oxuyan insanların beyin quruluşları və zehni tutumu arasında bir fərqlilik olub –olmadığı, bu mənada araşdırılan mövzular arasındadır. Pittsburdakı Karnegi Mellon Universiteti koqnitiv beyin görüntüləmə mərkəzi təcrübəçilərindən Marcel Just və Timothy Keller, 8-12 yaşları arasında uşaqlarda oxumanın beyin üzərindəki təsirlərini təcrübədən keçirdi. Bir qrup, oxuma problemi olan uşaqlardan təşkil olunmuşdur. Nəzarət qrupunda isə normal səviyyədə oxuya bilən uşaqlar yer alırdı. Təcrübəçilər xüsusu bir maqnetik rezonana görüntüləmə metodundan istifadə edərək bu uşaqların beyinlərini incələdi. Bu metodla uşaqların beyinlərindəki “ ağ maddə” adını verdiyimiz, bir mənada şəhərlərarası yollar kimi beynin dəyişik bölgələri arasında məlumat axışını təmin edən bölgələrə baxdılar. Təcrübə, oxuması zəif olan uşaqların beyinlərinin ağ maddəsinin quruluş keyfiyyətinin, normal oxuyan uşaqlarınkına müqayisədə daha az olduğunu aşkar etdi.
Just və Keller təcrübənin davamında, oxuması zəif olan uşaqlara bir sonrakı dərs ilində 100 saatlıq xüsusi bir proqram tərtib etdi. Bu proqramda şagirdlər bəlli sözlər və cümlələri dəfələrlə təkrar edib oxumalarını yüksəltdi. Proqram bitdikdə uşaqların beyin görüntüləri yenidən çəkildi, sadəcə oxuma bacarıqalrının deyil, toxmalarının da dəyişdiyini aşkarladılar. Proqram, bu uşaqların beyinlərinin ağ maddəsində yaxşılaşmaya səbəb olmuşdu, meydana çıxan dəyişiklik vacib səviyyədəidi. Daha da vacibi yaxşılaşma miqdarı ilə oxumadakı irəliləmə arasında birə-bir əlaqənin olmasıydı. Beyinlərində daha çox yaxşılaşma olan uşaqların, oxumalarında da daha yaxşılaşma müşahidə edilmişdir. Beləliklə oxumanın beyindəki sadəcə boz maddəyə deyil, sinirlər arası əlaqələr olan ağ maddəyə də təsir etdiyi ortaya çıxdı. Yəni, oxuma, beyində quruluş dəyişiklərinə səbəb olmuşdur. (Karaçay 2011) Eyni təcrübəyə əsaslanaraq, oxuma bacarığının nəticəsi olaraq uşağın zehni olaraq inkişaf etdiyi, özünü tanıma və özünə nəzarət etmə kimi yüksək səviyyəli zehni fəaliyyətlərin artdığı qeyd edilir.
Oxuma beyni müsbət dəyişdirir Oxumanı çox yüksək səviyyədə bir öyrənmə fəaliyyəti olaraq qeyd edən Kerr və dostlarının (2004), “Oxuma təşkilinin oxuma məhsuldarlığı və beyin funksiyası üzərinə təsirləri” başlıqlı təcrübələrində, oxumanın qısa və uzun müddətli təsirlərini açıqlayarkən, söz oxuma ilə xəbər yaratma arasında beyində görülən funksional anatomik fərqliliklərin yeni bir baxış açısı inkişaf etdirəbiləcəyindən bəhs edirlər. Yenə, Shaywitz və yoldaşları (2002) reallaşdırdığı bir başqa təcrübədə, oxuma bacarığı ilə beynin sol occipitotemporal bölgəsindəki fəaliyyət arasında müsbət bir bağın olduğu aşkarlandı. Bu mövzuda başqa bir təcrübə isə Dembt, Boyton və Heegere (1997) aiddir. Onlar apardıqları təcrübədə oxuma nisbətindəki şəxsi fərqlilikləri ilə beyin fəaliyyəti arasında mənalı səviyyədə əlaqə tapdı. Koqnitiv müddətin oxuma fəaliyyətilə əlaqəli olduğu, xüsusilə diqqət cəlb edən beyni mexanizmalardakı pozulmaların oxuma çətinliyində əsas səbəb olaraq rol oynadığı aşkarlandı. (Shayvitz 2008) Oxuma çətinliyinin neyrobiolojik səbəbləri üzərində aparılan bir başqa təcrübədə də oxşar nəticələr əldə edildi. Steinə (2002) görə, ozuma-yazma ilə əlaqəli problemlər, yaxşı və pis oxuyucuların beyinləri arasındakı sensor proses müddətində görülən ciddi ölçülərdəki fərqliliklərdən qaynaqlanır.
Təcrübədə, zəif oxuyucularla yaxşı oxuyucular arasında sensor, koqnitiv yönlərdən vahid xususiyyətli fərqliliklər olduğu qeyd edildi. Oxuma mədəniyyəti, “ fərdin oxuma fəaliyyəti ilə münasibətinin səviyəsi və xususiyyəti” mənasına gəlir. Son illərdə təcrübələr ilə meydana gələn və “ güclü oxuma mədəniyyətinin beyində müsbət quruluş dəyişiklərinə səbəb olduğu” nəticəsi həm fərdi həm də cəmiyyət səviyyəsində diqqətə alınması lazımdır. Beyinlərimizdəki “ ağ maddəni” oxuma yolu ilə artırmaq, yaşadığımız qaralıqları azaldacaqdır!
Tərcümə: Aidə Mahmudova
XƏBƏR LENTİ
Bu gün Od çərşənbəsidir
Damalı ətəklər yenidən dəbdədir!
Qurudulmuş pomidorlu, qozlu makaron (video-resept)
Toyuq filesindən qızılgül (foto resept)
İşləyən analar üçün məsləhətlər
Metro ticarətçilərinin aqibəti necə olacaq?
İdmançımız finişə hamıdan tez çatdı
Xalq artisti yeni imicdə-VİDEO
Azərbaycanda boşananların sayı açıqlandı
İçi doldurulmuş hind toyuğu budu (foto resept)
Portağallı toyuq qızarması (foto resept)
Sevimli şüşə qabımıza yeni görünüş verək
Ermənistanın Bərdəyə raket hücumunun nəticələri – VİDEO
Ayfon həvəskarlarına şad xəbər
Azərbaycanda qəribə heyvan skeleti tapılıb
Ən varlı yazıçıların SİYAHISI
Heyvanın inanılmaz faydaları
Tuba Böyüküstündən ayrıldıqdan sonra aktrisa ilə sevgili oldu
40 gün oldu
Hazal Kayanın yeni tərzi-FOTO
Bəzilər üçün müqəddəs əşya, bəziləri üçünsə adi suvenir
Ərdoğanı helikopterdən vurmaq istədilər
Nur Yerlitaş arıqlayıb belə oldu - FOTO
Ebru Şahin geyimi ilə diqqət çəkdi-FOTO
Fitovannalar
Pis xəbərlərin faydası da var
50 illik cütlük koronavirusdan öldü
Qara dəniz ölkələrinin gəncləri "Xocalıya ədalət" kampaniyasına dəstək nümayiş etdiriblər
"Kalaşnikov"un rəhbərini ABŞ-a buraxmadılar
Şahzadə Harri Meqana XƏBƏRDARLIQ ETDİ-FOTO
Münasibətdə 3 böyük xəta
Qız uşaqlarına toxunma paltarlar 2
ABŞ bunu etsə, savaş olacaq
Üzüm mürəbbəsi (foto-resept)
"Dərs vaxtı"nın 14 sentyabr cədvəli AÇIQLANDI
Çağatay Ulusoy YENİ İMİCDƏ-FOTO
Heidi Klum halloween geyimləri
Obama sərt bəyanat verdi
Saçlar sağlamlığınız haqqında nə deyir?
Burak Özçivit 14 fevralda 80 qadınla görüşəcək
Erməniləşdirilən toponimlər tarixi adlarına qovuşur
Xoruz yumurta toplayan qadını öldürdü
Alişan və Buse sevənlərinin rəğbətini qazandı
Müdafiə Nazirliyi: “Düşmən Ağbəndi atəşə tutur”
“Fənərbağça”nın futbolçusunda koronavirus aşkarlandı
Zakir Həsənov: "Düşmən vahimə içindədir"
Bu xəstəlikləri olanlara gündə qaralmaq olmaz - SİYAHI
Azərbaycan üçün qorxulu proqnoz
Şənbə havası
Ozan Güvən xəstəxanalıq oldu-FOTO
- ŞƏRHLƏR