Canlılara enerji təmin edən ən fundamental reaksiya karbon və hidrogen birləşmələrinin oksidləşməsi, yəni yanmasıdır. Ancaq bu məqamda maraqlı bir sual yarana bilər: bizim bədənimiz, əsasən, karbon və hidrogen birləşmələrindən meydana gəlir. Bəs necə olur ki, bədənimiz oksidləşmir? Ya da niyə bədənimiz bir anda kibrit dənəsi kimi alovlanıb yanmır?
Bədənimizin oksigenlə təmasda olduğu halda yanmaması, həqiqətən, heyrətləndirici bir vəziyyətdir.
19-cu əsrdən bəri maraq doğuran bu sualın cavabı son yarım əsrdəki yeniliklər nəticəsində aydın olmuşdur. Biokimyəvi müşahidələr insan bədənindəki bəzi xüsusi fermentlərin yalnız oksigenin atmosferdə tapılan forması olan O2 ilə reaksiyaya girdiyini ortaya qoymuşdur. Hüceyrələrimizdəki bu xüsusi fermentlər, çox kompleks proseslər nəticəsində bədənimizdəki dəmir və mis atomlarını katalizator (sürətləndirici) olaraq istifadə edir və beləcə, oksigeni reaktiv hala gətirirlər.
Yəni ortada çox maraqlı bir vəziyyət var: oksigen yandırıcı bir elementdir və normal halda bizim bədənimizi də yandırmalıdır. Buna mane olmaq üçün oksigenin atmosferdəki forması olan O2 isə asanlıqla reaksiyaya girmir. Amma bədənimizin enerji əldə etməsi üçün oksigenin yandırıcılığına ehtiyacı var. Onun üçün hüceyrələrimizin içinə bu sadə qazı reaktiv hala gətirən kompleks bir ferment sistemi yerləşdirilmişdir.
Həmçinin, onu da bildirmək lazımdır ki, həmin ferment sistemi canlı aləmin təsadüflərlə meydana gəldiyini iddia edən təkamül nəzəriyyəsinin əsla açıqlaya bilmədiyi bir dizayn möcüzəsidir. Bədənimizin qəfil alovlanmasına mane olmaq üçün alınmış başqa bir tədbir də var. Bu, ingilis kimyaçısı Nevil Sicvikin ifadəsi ilə desək, karbonun xarakterik xüsusiyyətidir. Başqa bir ifadə ilə desək, karbon atomu normal temperaturda asanlıqla oksigenlə reaksiyaya girmir.
Kimyəvi dillə ifadə edilən bu xüsusiyyəti əslində, hamımız gündəlik həyatda çox yaxından yaşamışıq. Soyuq havada odun və ya kömür yandırmağa çalışdıqda yaşadığımız çətinlik karbonun həmin xarakterik xüsusiyyətidir. Odu alovlandıra bilmək üçün odunun və ya kömürün temperaturunu yüksəltməyimiz gərəkir. Amma od bir dəfə alovlandıqdan sonra karbon sürətlə reaksiyaya girir və böyük bir enerji ortaya çıxır. Buna görə, bir yanğını başlatmaq (kibrit və s. kimi xüsusi atəş qaynaqları olmadıqca) çox çətindir. Amma yanğın bir dəfə başladıqdan sonra çox böyük istilik meydana gəlir və bu istilik ətrafdakı digər karbon birləşmələrini də alovlandırır.
Bu vəziyyət araşdırıldıqda alovda çox təsiredici bir dizaynın olduğu aşkarlanır. Oksigenin və karbonun kimyəvi xüsusiyyətləri elə nizamlanmışdır ki, bunlar yalnız çox yüksək temperaturda reaksiyaya girib atəş meydana gətirirlər. Əgər belə olmasaydı, Yer üzərində həyat qeyri-mümkün hala gələrdi. Əgər oksigenin və karbonun reaksiyaya girmə meyilləri bir az daha çox olsaydı, havanın temperaturu bir az artdıqda insanların, ağacların, heyvanların bir anda alovlanıb yanmaları normal olardı.
Məsələn, çöldə yeriyən bir insan günorta vaxtı temperatur ən yüksək dərəcəyə qalxdığı zaman bir anda alovlana bilərdi. Bitkilər və heyvanlar da eyni təhlükə ilə üzləşərdilər. Əlbəttə ki, belə bir dünyada həyatdan danışmaq bir az çətin olardı. Əgər oksigenin və karbonun xarakterik xüsusiyyətləri daha çox olsaydı, bu dəfə də dünyada od yandırmaq çox çətin, bəlkə də, qeyri-mümkün hala gələrdi. Odun olmadığı bir mühitdə isə insanların isinməsi və texnologiyanı inkişaf etdirməsi mümkün ola bilməzdi. Çünki məlum olduğu kimi texnologiya metallara əsaslanır və metallar da ancaq çox yüksək temperaturda yumşalıb formaya salına bilirlər.
Qısacası, karbon da, oksigen də bizim həyatımız üçün ən uyğun şəkildə yaradılmışdır. Bu iki elementin xüsusiyyətləri bizə od yandıra bilmək və bu odu ən uyğun şəkildə istifadə etmək imkanı verir. Bundan əlavə, dünyanın hər tərəfi çox bol miqdarda karbon tərkibli, başqa sözlə, od yandırmaq üçün asanlıqla istifadə edə bildiyimiz ağaclarla doludur. Bütün bunların insan həyatına ən uyğun şəkildə yaradıldığı görünür.
R.Əkbərov
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
Sevgililər günündə makiyaj necə olmalıdır?
Prezident və xanımı parkda sakinlərlə görüşdü - FOTO
2050-ci ildə kosmik lift istifadəyə veriləcəkgünün
Sözün tərkibi və söz yaradıcılığı - 1
Sabah Qanlı Ay olacaq
Qeyri-adi fincanlar
7 günlük qatıq pəhrizi
Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli prosesini aktivləşdirmək barədə razılığa gəliblər
Ana namizədlərinin duyğularının körpəyə təsiri
WhatsApp-a girişə qadağa qoyuldu
Leyla Əliyevadan yeni şeir
Atasını saymayan oğul
Hava haqqında - 10.10.2013
Selena Qomez filmə çəkilir - FOTO
Cəbhədə silahlar susmur
Dünyanın ən qəribə cərrahı: özü əlildir, amma
Xurmanın saça faydası
Təhlükəli yollar
Leyla Əliyeva xəstəxanada uşaqlarla görüşdü - FOTO
Meg Ryan yenə uğursuz əməliyyat etdirdi-FOTO
Əməkdar artistin yeni imici-VİDEO/FOTO
Temperatur 22 dərəcəyə yüksələcək
Saçlarınız gözəl olsun
Xoşbəxt evlilik üçün tövsiyələr
Uzun və gur kirpiklərə sahib olun
Mobil operatorlara xəbərdarlıq olundu
Metyu Brayza “Haber Global”da erməni təxribatından danışdı
Bülent Ersoyun dişi töküldü
Neslihan və Kadir evliliklərinin 3-cü ilini belə qeyd etdilər-FOTO
Marsda insan başı tapıldı
Çilidə sunami: ölənlər var
20 yaşlı qız hamilə olduğunu doğuş zamanı öyrəndi
Körpələr bunları ana qarnında öyrənir
Azərbaycanda daha iki nəfər koronavirusdan öldü: 133 yeni yoluxma
Azərbaycanda zəlzələ olub
Çimərliklərə xarici dil bilən ofisiantlar cəlb edilir - Turistlər artıb
"Alatoran"ın məşhur ulduzu hər kəsi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ-FOTO
Məşhur modeldən qalmaqallı açıqlama
“Barbie” gəlincikləri əlil arabalarında - VİDEO
Çay evlərində ömrünüzü çəkirsiniz?..
BÜRCLƏR bizə nə vəd edir?-12 yanvar
Azərbaycanda gediş haqları 10% artırılır - RƏSMİ
"Şellak" sonrası dırnaq bərpası
Tibb tarixində bir ilk-FOTO
Çətirlər
Holland pendirli spagetti (foto resept)
Uğursuz alınmış selfilər
Nusretin restoranını bağladılar - FOTO
ETİRAFLAR:-"Məni görməsi üçün daha nə edim?"
Aleyna Tilki xəstəxanalıq oldu
- ŞƏRHLƏR