Sintaksis qrammatikanın bir şöbəsi olub söz birləşmələrini və cümlələri öyrənir.
Söz birləşməsi
Söz birləşməsi iki və daha artıq müstəqil sözün məna və qrammatik cəhətdən birləşməsindən əmələ gəlir: yurdu qorumaq, ana ürəyi və s.
Söz birləşməsi ən azı iki müstəqil mənalı sözün birləşməsindən əmələ gəlir. Buna görə də müstəqil sözlə köməkçi sözün birləşməsi söz birləşməsi sayılmır: bizə tərəf, sənin üçün.
Söz birləşmələri quruluşca iki cür olur: sadə və mürəkkəb. Sadə söz birləşmələri iki müstəqil mənalı sözdən (mənim arzum), mürəkkəb söz birləşmələri üç və daha artıq müstəqil mənalı sözdən (Türkün qədim torpağı) ibarət olur.
Köməkçi nitq hissələri söz birləşməsinin quruluşuna təsir göstərmir.
Söz birləşməsi və söz
Söz birləşməsi ilə söz arasında aşağıdakı oxşar cəhətlər var:
- Hər ikisi ad bildirir: məktəb, direktor-məktəb direktoru.
- Hər ikisi cümlənin qurulmasında bir vasitədir: kitabdır-Sənin kitabındır.
- Həm mürəkkəb söz, həm də söz birləşməsi sözlərdən təşkil olunur: ölkələrarası, ölkə prezidenti.
Söz birləşməsi ilə söz arasında aşağıdakı fərqli cəhətlər var:
- Sözlər səslərdən, söz birləşmələri sözlərdən düzəlir.
- Söz birləşmələri sözə nisbətən daha konkretlik bildirir: "hava" dedikdə bütün havalar və havanın bütün əlamətləri nəzərdə tutulur. "Dağ havası" dedikdə isə məhz dağın havasından danışıldığı başa düşülür.
- Söz leksik, söz birləşməsi isə sintaktik vahiddir. Yəni sözlər dilimizin lüğət tərkibində hazır şəkildə olduğu halda, söz birləşmələri nitq prosesində meydana gəlir.
- Söz birləşməsində tərəflərin ayrıca öz vurğusu olduğu halda, sözlərin bir vurğusu olur.
- Sözlərdən fərqli olaraq söz birləşmələrində əsas və asılı tərəflər olur.
Söz birləşməsi və cümlə
1. Oxşar cəhətlər:
- Həm söz birləşmələri, həm də cümlələr sözlərdən təşkil olunub: təbiəti sevmək, təbiəti sevirəm.
- Həm söz birləşmələrindəki, həm də cümlələrdəki sözlər müəyyən ardıcıllıqla sıralanır.
2. Fərqli cəhətlər:
- Cümlədən fərqli olaraq söz birləşməsində bitmiş fikir və intonasiya olmur. Mənim dostum-Mənim dostumdur.
- Söz birləşməsi bir sözdən ibarət ola bilmədiyi halda, cümlə bir sözdən ibarət ola bilir: Ayaqqabıdır. Səhərdir.
- Cümlə söz birləşməsinə nisbətdə daha böyük sintaktik vahiddir.
Söz birləşməsinin növləri
Söz birləşmələrinin iki tərəfi olur: birinci tərəf, ikinci tərəf. Dilimizdə birinci tərəfə həmişə asılı, ikinci tərəfə isə əsas tərəf deyilir. Əgər söz birləşməsi üç və ya daha artıq sözün birləşməsindən əmələ gəlibsə, yalnız sonuncu söz əsas, ondan əvvəlkilər asılı tərəf sayılır. İkinci tərəf birinci tərəfi özünə tabe etdiyi üçün bəzən bu terminlərin yerində tabe olan (asılı), tabe edən (əsas) sözləri də işlədilir. Məs: "Çiçək ətri" birləşməsində çiçək asılı, ətri isə əsas tərəfdir. Bəzən inversiyadan istifadə edərək söz birləşməsində tərəflərin yerini dəyişmək olar: mənim vətənim-vətənim mənim.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
Xətai rayonunda qaz problemi olacaq
"Çukur"da daha bir ayrılıq-FOTO
Məşhur aktrisa ilk dəfə polis sevgilisi ilə -FOTO
Qonaq otağını necə döşəməli?
Hüceyrə çirklənməsi arıqlamağa mane olur
Məşhur aparıcının əri həbs olundu-SƏBƏB
Maradona əməliyyat olundu
DTX xarici ölkəyə casusluq edən ər-arvadı həbs etdi
Nəqliyyatı pulsuz olan ölkələr
Mərci böreyi (foto resept)
Azərbaycanda ali məktəblərə qəbul olanların nəzərinə
Qafqaz Universitetinin bağlanması ilə bağlı açıqlama
Dünya şöhrətli "Turandot" Nizami Gəncəvinin əsəri çıxdı
Böyrək xəstəlikləri üçün faydalı bitkilər
Tam rəsmi: Elektron siqaretlər ziyanlıdır
İşğal altındakı abidələrimizə dəyən zərərin qiymətləndirilməsi başa çatır
"Qaralatasaray"lılara müjdə: "Aslan"" "Kral"a qarşı oynayacaq
Bir yalnızlıq simfoniyası
Reanimasiyada olan xəstələrin sayı azaldı
Mingəçevir və Ağcabədi rayonlarının əraziləri intensiv atəşə tutulur - RƏSMİ
Rezidenturaya hazırlaşanlar üçün şans
İnsanlar niyə belədir?
Xəzərin mühafizəsində birgə olmalıyıq - FOTO
Sağlam hamiləlik keçirmək üçün ...
Bu ölkədə qız qaçırmağa icazə verilir
Dəridəki yağı təmizləyən 4 üsul
Fərqli qurabiyyə (foto resept)
Acundan Şeymaya daha bir TƏLƏB
Azərbaycanda əhali ən çox nəyə pul xərcləyir? - CƏDVƏL
Taksi sürücüsü davranışı ilə hər kəsi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ
190 manatlıq birdəfəlik ödəmələrin verilməsi ilə bağlı MÜHÜM AÇIQLAMA - VİDEO
Bakının mərkəzi yollarından biri gölməçəyə çevrildi
Stiven Siqal Rusiyada torpaq alacaq
Ən çox qazanan aktrisalar açıqlandı
Çernobılda radiasiya yenidən 16 dəfə yüksəldi - VİDEO
Şagirdlərin maskadan istifadəsi məcburi olmayacaq
114 kiloqram arıqlayıb, tanınmaz oldu - FOTO
Qaz smart-kartlarına 10 manat hədiyyə edilməsi ilə bağlı söhbətlərə aydınlıq gəldi - RƏSMİ
Dörd gün tətil olacaq!
Bu ailə evdə nəhəng öküz saxlayır
Turizm Agentliyindən Xan Sarayındakı hadisə ilə bağlı AÇIQLAMA
Bakının mərkəzi küçələrindən birinin adı dəyişdirildi
Məşhur ulduzun avtomobili qarət olundu-FOTO
Türkan Şoraydan pis xəbər
"Qara dəlik" böyüyür
Azərbaycanda nə ucuzlaşdı, nə bahalaşdı?
Beynəlxalq İnformatika Olimpiadası Bakıda keçiriləcək
Qızının ad gününə taxtadan avtomobil düzəltdi - FOTO
İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva Füzuli, Cəbrayıl və Xudafərində - FOTO
Hamı yemək üçün Azərbaycana gələcək
- ŞƏRHLƏR