Vərəm - insanlara məlum olan ilk ölümcül xəstəlikdir. Onun əlamətlərinə daş dövründə (neolitdə) yaşamış insanların skeletində də rast gəlinir. XIX əsrdə vərəm insanların ölümünə səbəb olan əsas xəstəlik olmuşdur. Belə ki, bu dövrdə İngiltərə və Uelsdə hər beş öləndən biri bu xəstəlikdən ölmüşdür. Ancaq 1990-cı ildən inkişaf etmiş ölkələrdə uşaqların milyonundan biri vərəmdən ölür, bütün dünyada isə il ərzində 30 milyondan çox insan vərəm xəstəliyinə tutulur ki, onların 95 %-i inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşür. Hər il bu xəstəlikdən 3 milyondan çox insan ölür, planet əhalisinin təqribən 1/3 onun törədicisinin simptomsuz daşıyıcısıdır.
1990-cı ildən Ümumdünya Sağlamlıq Təşkilatı (ÜST) vərəm xəstəliyinin inkişaf etmiş ölkələrdə də artmasını nəzərə alaraq onu cəmiyyət üçün qlobal təhlükə mənbəyi elan etdi. Hətta 1993-cü ildə ÜST-nın vərəm əleyhinə proqramının kuratoru doktor Koçi bildirdi ki, "Vərəm bir çox bölgələrdə artıq nəzarətdən çıxıb. Bu xəstəliyin profilaktikası və müalicə metodları çoxdan məlumdur. Ona lazımi diqqət yetirilmədiyindən heç bir ölkə bu xəstəlikdən qoruna bilmir".
Vərəm xəstəliyini aktinomisetlər qrupuna aid olan mycobakterium tuberculosis bakteriyası törədir. Onu ilk dəfə 1882-ci ildə Robert Kox kəşf etmişdir və indiyədək mikrobiologiya elmində "Kox çöpləri" kimi adlandırılır. Bəzən onu vərəm batsililəri adlandırırlar, lakin ən düzgünü "vərəm mikobakteriyası" adlandırmaqdır.
Bu patogen mikobakteriya çox orqanları zədələyir, ancaq daha geniş yayılmış xəstəlik-ağciyər vərəmidir. İki təhlükəli ştammı məlumdur: insan və qaramal ştammları (axırıncını bəzən ayrıca növ M.bovis kimi də göstərirlər).
Qaramal ştammı iri buynuzlu qaramalı yoluxdurmaqla onun südünə də düşə bilir. Nəticədə, qaramal məhv olur, insanlar, xüsusilə uşaqlar yoluxur. Qeyd etməliyik ki, süd və süd məhsullarının tərkibində bu mikrobakteriya uzun müddət yaşaya bilir, eləcə də yüksək virulentliyini saxlayır. Ona görə süd və süd məhsulları ictimai iayəşədə pasterizasiya, sterilizasiya və yüksək istilikdə qaynadıldıqdan sonda istifadə edilməlidir. Bu üsullarla işlənmiş südün tərkibində 99 % bakteriyalar, o cümlədən patogenlər məhv olurlar. O ölkələrdə ki, qaramal vərəminə qarşı peyvənd edilir, orada qaramal südü insanlar üçün təhlükə mənbəyi sayılmır.
Ağciyərin vərəmi sağlam adamın xəstə adamla təması zamanı, onun ağız suyu damlasını udduqda yoluxur. Vərəm mikobakteriyası nisbətən az virulentliyə malik olduğundan yoluxmaq üçün sağlam adamla xəstə insanlar arasında əlaqə uzunmüddətli olmalıdır.
Bu mikobakteriya quraqlığa qarşı dözümlüdür, havada və məişət tozunun tərkibində toplanaraq uzun müddət qala bilir. Xəstəliyin tipik yayılma yerləri qaçqınların kütləvi və uzunmüddətli toplandığı lagerlər, hərbi əsirlərin düşərgələri, evsizlərin "gecəqonduları" və qazamat kameralarıdır. Keyfiyyətsiz qidalanma və digər infeksiyaların çoxluğu həmin şəraitdə yaşayanların immun sistemini xeyli zəiflədir və vərəm xəstəliyinə yoluxma ehtimalını bir qədər də artırır.
Vərəm mikobakteriyası demək olar ki, bütün orqanları zədələyir, ancaq daha çox ağciyərlər zədələnir. Xəstə isə göz önündə arıqlayır, zəifləyir.
Xəstəliyin gedişi bir neçə amillərdən, o cümlədən xəstənin yaşından, qəbul etdiyi qidanın keyfiyyətindən, immun sisteminin vəziyyətindən asılıdır. Xəstəlik spesifik olmayan simptomlarla başlayır: xəstə iştahsızlıqdan, arıqlamaqdan, tərləmədən tez-tez şikayətlənir. İlkin mərhələdə vərəmi müəyyənləşdirmək o qədər də asan olmur, xəstəlik ağciyər iltihabı ilə başlayır. Bu zaman iltihab ocaqlarında düyünlü çapıqlar və ya toxumaların nekrozu ilə əlaqədar yerində boşluqlar yaranır. Boşluqların genişlənməsində klinik simptomlar-qanlı bəlğəm, tez-tez öskürmək, ağciyər ləkələri, döş qəfəsində ağrılar müşahidə edilir. Daha sonra isə kəskin döş qəfəsi ağrıları, təngənəfəslik, güclü tərləmə, çəkinin itirilməsi və iştahsızlıq özünü göstərir.
Əgər orqanizmdə buna qarşı antitel yoxdursa, onda orqanizm səciyyəvi cavab reaksiyası vermir. Antitel olduqda dəridə qızartı və kiçik şişkinlik əmələ gəlir. Sonuncu bir daha göstərir ki, o insanda immunitet artıq təbii yolla formalaşıb və onları peyvəndləmək lazım deyil. 1943-cü ilədək, daha doğrusu, streptomisin (antibiotik) tapılanadək vərəmə qarşı dərman maddələri yox idi. Streptomisin təbabətdə istifadə olunduqdan sonra vərəm xəstəliyi xeyli azaldı. Bu dərmandan istifadə etmə 1980-ci ilin ortalarına qədər davam etdi. Elə həmin ildən (1980) başlayaraq yeni antibiotiklər, xüsusilə rifampisin və izoniazid kimi antibiotiklərdən istifadə etməklə vərəm xəstəliyinin müalicə müddəti 6-8 aya endirildi, sağalma isə 85%-ə qədər oldu.
Müəllif: C.Ə.Nəcəfov
XƏBƏR LENTİ
2200-cü ildən gəlmiş zaman elçisindən ŞOK AÇIQLAMA
Günün qoroskopu: münasibətlərin bütün incəliklərini anlamaq çətindir
Tolqahanın xanımı paylaşdığı FOTO ilə TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ
Dünyanın ən bahalı və lüks göydələni
Xanımların gəlinlik arzusu
Məşhurların möhtəşəm geyimləri
ABŞ-da Azərbaycanla bağlı veriliş yayımlandı
Kartof pizzası (foto-resept)
İşğaldan azad edilmiş torpaqlarda yeni tədqiqat işlərinə başlanılır - RƏSMİ
Ən yaxşı qısa saç modelləri
Pelin və Anıl cinayətə şahid oldular-FOTO
Günün qoroskopu: qarşınıza çətin əldə olunan məqsədlər qoymayı
Demet Akalının Azərbaycanla bağlı paylaşımı Diqqət Çəkdi-FOTO
Kələm salatı (foto resept)
Manatın məzənnəsi
Noyabrın son günü Azərbaycanda hava necə olacaq?
İyirmi bir üzüm giləsi
Irina Şeykdən ilk çimərlik FOTOsessiyası
Azərbaycanda qadınların təxminən 1/3-də piylənmə müşahidə olunur
Ağciyərindən mismar çıxdı-FOTO
Necə xoşbəxt olmalı?
Kəvərli-pendirli piroq (foto resept)
Azərbaycanda şaxta rekord həddə çatacaq
Sabah 18 dərəcə isti olacaq
Bir kişini necə dəyişmək olar?
Alen Delon xəstəxanalıq oldu-SƏBƏB
Yuxu yozmaları - Ü
İspanaqlı piroq (foto resept)
Çardaq dekorasiyası
Müdafiə Nazirliyi: “Azərbaycan Ordusu Şuşa şəhərinə tam nəzarət edir”
Pandemiya barədə 2007-ci ildən xəbərdarlıq edilibmiş: “Saatlı bomba”… - FOTO
Uşaqlar valideynləri yoranda
Begemotlar
Bakıda kirayə mənzillər bahalaşıb
Kişiləri evlilikdən uzaqlaşdıran səbəblər
Qırmızı mərci sıyığı (foto resept)
Təhsilini bitirə bilməyən şagirdlər üçün şans
Qan qrupumuz xasiyyətimizə təsir edir
Ziyafət üçün qısa donlar
Putinin çatışmayan cəhəti
Milyarderin özəl təyyarəsini görənləri heyrətə gətirir – FOTO
Ziyafət üçün geyim kombinləri
“Apple” tarixi rekord vurdu
Sürücülərə xəbərdarlıq
Tiflisdə Azərbaycanın xalq artisti Səyavuş Aslanın xatirəsi anıldı
Suqovuşan kəndindən VİDEOREPORTAJ
Yoluxmalar artır, qaydaların sərtləşdirilməsi günün tələbidir - RƏSMİ
"Bal barmaq" (foto resept)
Ceylanı dərk etməyin 15 yolu
Trampın xanımı Ağ Evə köçməkdən imtina etdi
- ŞƏRHLƏR