Nyutonun "Principia"sını ("Natural fəlsəfənin riyazi başlanğıcı") 1749-cu ildə fransız dilinə tərcümə edən Emili bununla fizika elminə xidmət etməsi ilə tanınmışdır.
Şatle Markizi Qabrielle Emili 1706-cı ildə Fransada anadan olub. Kral XIV Lüdovikin birinci katibəsi Louis Nikolas le Tonnelier de Breteuilin qızı idi. Atasının mövqeyı həm ailəsinə hörmət qazandırmış, həm də Emilinin həyatı boyunca fransız kübar cəmiyyəti, intellektual şəxslərlə əlaqə qura bilməsinə şərait yaratmışdı.
Emilinin daha kiçik yaşlarından parlaqlığını fərq edən atası qızına təhsillə yanaşı, həmin dövrdə geniş yayılmış atçılıq və qılınc oynatma kimi fiziki fəaliyyətlərlə məşğul olmasına imkan yaratmışdı.
Emili bir az daha böyüdükdən sonra ədəbiyyat və riyaziyyat təhsili alması üçün xüsusi müəllimlər tutulur.
12 yaşına qədər yunan, latın, italyan, alman dillərini mükəmməl öyrənir. Emili sadəcə elm və ədəbiyyat oxumaqla kifayətlənmir, eyni zamanda rəqslə məşğul olur, opera musiqiləri oxuyur və piano çalırdı.
Emili 1725-ci ildə Şatle Markizi Florent-Klaude ilə ailə qurur. Ailənin iki oğlu və bir qızı dünyaya gəlir. Lakin Emili həyat yoldaşı ilə həmin dövrün fransız kübarlığı arasında yayılmış olan davranış dəbinə görə ailə əlaqələrinə son verir və ayrı yaşamaq qərarına gəlir.
Emili 1730-cu ildə 25 yaşındaykən Rikeleu Dükü ilə dostluq etməyə başlayır. Dük Emilinin ədəbiyyata və fəlsəfəyə olan böyük həvəsindən təsirlənir. 1733-cü ildə isə Emili məşhur maarifçi yazar Volter ilə dostlaşır. Volter Emilinin sevgilisi olur. Fransa həyat tərzinə görə evli bir xanımın başqa bir kişini sevməsinə Volter də əhəmiyyət vermirdi. Hətta Volterin siyasi görüşləri səbəbindən Emilinin yoldaşına məxsus evdə qalmasına Emili şərait yaratmışdı. Beləliklə, onlar 15 il müddətində sevgili olurlar. Deyilənə görə, böyük bir sevgi yaşadılar və bu sevgidə fiziki yaxınlıqdan çox bir-birilərinin zəkalarından təsirlənmə var imiş.
Birlikdə olduqları müddətdə fizika və riyaziyyat kitabları yayımlayırlar, bundan əlavə, 21.000 kitablıq bir kolleksiya toplayırlar. Həmin dövr üçün bu kolleksiya bir çox Avropa universitetlərinin kitabxanalarından daha böyük idi. Volter Emiliyə sonsuz bir heyranlıqla aşiq olmuşdu. Amma buna baxmayaraq, Volter bir məktubunda Emilinin "qadın olmaqdan başqa bir qüsüru olmayan böyük insan olduğunu" söyləmişdir (Yəqin burda da qadınlar üzərində kişi hegemonluğu fikri Volterin ülvi hisslərini müəyyən zamanlarda boğmağa məcbur edib)
Emili son aşiqindən hamilə qalır. Doğuşdan sonra yüksək hərarət səbəbindən körpəsi ilə birlikdə 43 yaşında dünyasını dəyişir.
O zamankı fransız cəmiyyətinin qadınlar üzərindəki təzyiqi səbəbindən bir çox qadınlar təhsilsiz qalsalar da, Emili atasının dəstəyi ilə bu təzyiqlərin öhdəsindən gələrək təhsil əksikliklərini tamamlaya bilmişdi.
Emilinin üç uşağı olduqda belə onların məsuliyyətini unutmayaraq sonradan yenə də bilik və xəyallarının ardınca getməkdə davam etməyə qərar vermişdi. 1737-ci ildə işığın təbiəti ilə əlaqəli infraqırmızı şüa dediyimiz faktla bağlı məqalə yayımlayır. 1738-ci ildə Volter və Emili birgə çalışmalarının nəticəsini - "Nyuton fəlsəfəsinin elementləri" adlı əsəri nəşr etdirirlər. Bu ortaq çalışmadan sonra Volter xüsusilə fizika sahəsində Emilinin yüksək intellektual qabiliyyəti ilə tanış olur. Kitabın nəşrindən 10 il sonra Volter bunları söyləyirdi: "Mən səndən öyrənməyə vərdiş etmişdim, ancaq sən təqib edə bilməyəcəyim bir yerə çatdın".
İki il sonra - 1740-cı ildə Emili "Fizika dərsləri" adlı əsərini yayımladı. Bu kitabında zamanının böyük düşüncə sahibləri Leybniz, hollandiyalı Qravesande və ingilis Nyuton kimi filosof və riyaziyyatçıların qarışıq düşüncələrini əlaqələndirməyə çalışıb. O, hərəkət edən bir cismin enerjisinin daha əvvəl fərz edildiyi kimi cismin sürəti ilə deyil, sürətinin kvadratı ilə mütənasib olduğunu göstərmişdi.
Həyatının son ilində əsas kitabı kimi görülən Nyutonun "Natural fəlsəfənin riyazi başlanğıcı" adlı əsərinin fransız dilinə tərcüməsi və əsər üzərindəki şərhləri yayımlandı.
Şatle Emili həm də maarifçiliyin təməl simalarından biri kimi görülməkdədir. Əsərləri yeni fizikanın, riyaziyyatın və zamanının ümumi fəlsəfəsinin yayılmasına kömək etmişdir. O əlavə olaraq, enerjinin qorunması və infraqırmızı şüa kimi bir çox əhəmiyyətli anlayışın kəşf və inkişaf etdirilməsinə qatılmışdı.
Dövrünün ən böyük intellektuallarından hörmət görsə də, yenə də cinsiyyəti üzündən bəzi kişi alimlərin lağedici sözləri ilə qarşılaşmışdı. Alman filosofu İmmanuel Kant Emilinin bilikli olmasına heyran idi, amma "Şatle Markizi kimi mexanika üzrə bu qədər məlumatlı bir qadının saqqalı da ola bilər" demişdi. Emili isə hər kəsə özünü cinsiyyətinə görə deyil, üstünlüklərinə, qabiliyyətinə görə dəyərləndirməsini tövsiyyə edirdi.
XƏBƏR LENTİ
Azərbaycan məktəblərində həyəcan təbili
Canlı yayımda verilən sual hər kəsi təəccübləndirdi
Hande Ataizi 200 miln dollardan imtina etdi
“Jek”lərin taleyi müzakirə olundu
HAVA necə olacaq?-18 Avqust
Maraqlı əşyalar
BBC ailəsini itirmiş üç yaşlı Xədicə ilə bağlı reportaj hazırladı: “Deyir, baba, anamı gətir” - VİDEO
Nazirlikdən sosial şəbəkələrlə bağlı - AÇIQLAMA
Təhsil Nazirliyi özəl məktəblərə xəbərdarlıq etdi
Ən populyar brend bilindi
Prezident və xanımı ümumxalq şənlikdə iştirak ediblər
İştahı azaldan qidalar
Məşhur aktrisa gəncliyindən danışdı
31 dekabr Yeni il gecəsi Bakıda Hed Kandi White Party keçiriləcək
Şakira məhkəmə qarşısına çıxdı
Məşhur aktrisa koronavirusa yoluxdu
Yuxusuzluqdan əziyyət çəkənlərə
Rayonlara gediş-gəliş bərpa edilir? - AÇIQLAMA
77-ci Venesiya film festivalı qırmızı xalça
Ondine lənəti-FOTO
Qadın boksçumuz beynəlxalq turnirdə 1-ci oldu
Məcburi köçkün uşaqlarının yemək xərci kəsiləcək
Güclü qadın olmaq
ABŞ Rusiyanı hədələdi: "Bu onlara baha-başa gələcək"
“Dərs vaxtı” üzrə teledərslərin sabaha olan cədvəli
Avropa İttifaqı Krıma uçuşlara müvəqqəti qadağa qoyub
Dejavyu
Elmi hesablamalar nəticəsində dünyanın ən yaraşıqlı kişisi seçildi - FOTO
Naringinin 9 inanılmaz faydası
16 yaşlı məktəblinin Nobel namizədliyi irəli sürülüb
“Oskar” mərasimində 30 ildən sonra ilk
Kartoflu rus salatı (foto-resept)
Fahriye Evcen kökəlməsi barədə yazdı-FOTO
İlham Əliyev: “Məcburi köçkünlər üçün nəzərdə tutulmuş evlər şəhid ailələrinə veriləcək”
Bakıda ərəb mətbəxi təklif edən restoranların sayı artır
Ali məktəblərə distant təhsil üzrə tələbə qəbulu niyə aparılmır?
ABŞ-ı İran prezidentinə həvalə elədilər
Bir parça təbəssüm!
Gəlin çantaları
Ginekoloqa getmək üçün 7 səbəb
Zərif xanımlar üçün gecəliklər
Azərbaycanda doğum və ölümün dövlət qeydiyyatı elektron qaydada həyata keçiriləcək - FƏRMAN
Özcan Dənizin BOŞANMA xəbəri yayıldı
Putinin EVLİLİK xəbəri yayıldı- FOTO
Koronavirusun hansı halda analizdə çıxmadığı açıqlandı
71 yaşlı kişi 64 smartfonla sensasiya yaratdı - VİDEO
Bolqar bibərli qəlyanaltı (foto resept)
2019-da sərvətlərinə sərvət qatan milyarderlər
Rusiya meşə yanğınlarıyla mübarizə aparır
5-dən çox uşağı olan ailələrə müavinət veriləcək
- ŞƏRHLƏR