Nyutonun "Principia"sını ("Natural fəlsəfənin riyazi başlanğıcı") 1749-cu ildə fransız dilinə tərcümə edən Emili bununla fizika elminə xidmət etməsi ilə tanınmışdır.
Şatle Markizi Qabrielle Emili 1706-cı ildə Fransada anadan olub. Kral XIV Lüdovikin birinci katibəsi Louis Nikolas le Tonnelier de Breteuilin qızı idi. Atasının mövqeyı həm ailəsinə hörmət qazandırmış, həm də Emilinin həyatı boyunca fransız kübar cəmiyyəti, intellektual şəxslərlə əlaqə qura bilməsinə şərait yaratmışdı.
Emilinin daha kiçik yaşlarından parlaqlığını fərq edən atası qızına təhsillə yanaşı, həmin dövrdə geniş yayılmış atçılıq və qılınc oynatma kimi fiziki fəaliyyətlərlə məşğul olmasına imkan yaratmışdı.
Emili bir az daha böyüdükdən sonra ədəbiyyat və riyaziyyat təhsili alması üçün xüsusi müəllimlər tutulur.
12 yaşına qədər yunan, latın, italyan, alman dillərini mükəmməl öyrənir. Emili sadəcə elm və ədəbiyyat oxumaqla kifayətlənmir, eyni zamanda rəqslə məşğul olur, opera musiqiləri oxuyur və piano çalırdı.
Emili 1725-ci ildə Şatle Markizi Florent-Klaude ilə ailə qurur. Ailənin iki oğlu və bir qızı dünyaya gəlir. Lakin Emili həyat yoldaşı ilə həmin dövrün fransız kübarlığı arasında yayılmış olan davranış dəbinə görə ailə əlaqələrinə son verir və ayrı yaşamaq qərarına gəlir.
Emili 1730-cu ildə 25 yaşındaykən Rikeleu Dükü ilə dostluq etməyə başlayır. Dük Emilinin ədəbiyyata və fəlsəfəyə olan böyük həvəsindən təsirlənir. 1733-cü ildə isə Emili məşhur maarifçi yazar Volter ilə dostlaşır. Volter Emilinin sevgilisi olur. Fransa həyat tərzinə görə evli bir xanımın başqa bir kişini sevməsinə Volter də əhəmiyyət vermirdi. Hətta Volterin siyasi görüşləri səbəbindən Emilinin yoldaşına məxsus evdə qalmasına Emili şərait yaratmışdı. Beləliklə, onlar 15 il müddətində sevgili olurlar. Deyilənə görə, böyük bir sevgi yaşadılar və bu sevgidə fiziki yaxınlıqdan çox bir-birilərinin zəkalarından təsirlənmə var imiş.
Birlikdə olduqları müddətdə fizika və riyaziyyat kitabları yayımlayırlar, bundan əlavə, 21.000 kitablıq bir kolleksiya toplayırlar. Həmin dövr üçün bu kolleksiya bir çox Avropa universitetlərinin kitabxanalarından daha böyük idi. Volter Emiliyə sonsuz bir heyranlıqla aşiq olmuşdu. Amma buna baxmayaraq, Volter bir məktubunda Emilinin "qadın olmaqdan başqa bir qüsüru olmayan böyük insan olduğunu" söyləmişdir (Yəqin burda da qadınlar üzərində kişi hegemonluğu fikri Volterin ülvi hisslərini müəyyən zamanlarda boğmağa məcbur edib)
Emili son aşiqindən hamilə qalır. Doğuşdan sonra yüksək hərarət səbəbindən körpəsi ilə birlikdə 43 yaşında dünyasını dəyişir.
O zamankı fransız cəmiyyətinin qadınlar üzərindəki təzyiqi səbəbindən bir çox qadınlar təhsilsiz qalsalar da, Emili atasının dəstəyi ilə bu təzyiqlərin öhdəsindən gələrək təhsil əksikliklərini tamamlaya bilmişdi.
Emilinin üç uşağı olduqda belə onların məsuliyyətini unutmayaraq sonradan yenə də bilik və xəyallarının ardınca getməkdə davam etməyə qərar vermişdi. 1737-ci ildə işığın təbiəti ilə əlaqəli infraqırmızı şüa dediyimiz faktla bağlı məqalə yayımlayır. 1738-ci ildə Volter və Emili birgə çalışmalarının nəticəsini - "Nyuton fəlsəfəsinin elementləri" adlı əsəri nəşr etdirirlər. Bu ortaq çalışmadan sonra Volter xüsusilə fizika sahəsində Emilinin yüksək intellektual qabiliyyəti ilə tanış olur. Kitabın nəşrindən 10 il sonra Volter bunları söyləyirdi: "Mən səndən öyrənməyə vərdiş etmişdim, ancaq sən təqib edə bilməyəcəyim bir yerə çatdın".
İki il sonra - 1740-cı ildə Emili "Fizika dərsləri" adlı əsərini yayımladı. Bu kitabında zamanının böyük düşüncə sahibləri Leybniz, hollandiyalı Qravesande və ingilis Nyuton kimi filosof və riyaziyyatçıların qarışıq düşüncələrini əlaqələndirməyə çalışıb. O, hərəkət edən bir cismin enerjisinin daha əvvəl fərz edildiyi kimi cismin sürəti ilə deyil, sürətinin kvadratı ilə mütənasib olduğunu göstərmişdi.
Həyatının son ilində əsas kitabı kimi görülən Nyutonun "Natural fəlsəfənin riyazi başlanğıcı" adlı əsərinin fransız dilinə tərcüməsi və əsər üzərindəki şərhləri yayımlandı.
Şatle Emili həm də maarifçiliyin təməl simalarından biri kimi görülməkdədir. Əsərləri yeni fizikanın, riyaziyyatın və zamanının ümumi fəlsəfəsinin yayılmasına kömək etmişdir. O əlavə olaraq, enerjinin qorunması və infraqırmızı şüa kimi bir çox əhəmiyyətli anlayışın kəşf və inkişaf etdirilməsinə qatılmışdı.
Dövrünün ən böyük intellektuallarından hörmət görsə də, yenə də cinsiyyəti üzündən bəzi kişi alimlərin lağedici sözləri ilə qarşılaşmışdı. Alman filosofu İmmanuel Kant Emilinin bilikli olmasına heyran idi, amma "Şatle Markizi kimi mexanika üzrə bu qədər məlumatlı bir qadının saqqalı da ola bilər" demişdi. Emili isə hər kəsə özünü cinsiyyətinə görə deyil, üstünlüklərinə, qabiliyyətinə görə dəyərləndirməsini tövsiyyə edirdi.
XƏBƏR LENTİ
“WhatsApp”dan MÖHTƏŞƏM YENİLİK- FOTO
Snayperimiz vuruldu?
Bel və qarın ətrafındakı yağları əridən ərzaqlar
Dövlət Gömrük Komitəsinin əməkdaşlarına ali xüsusi rütbələr verildi
Elnur Hüseynovun çıxışı belə olacaq-video
"Şahdəniz 2" üzrə yekun investisiya qərarı elan edildi
Qara rəngli qar yağdı - FOTO
Qazaxıstan latın əlifbasına keçir
Ankara terrorunu törədən qız: "Avaşin"
Taxma yaxalıq hazırlayaq
Rusiya COVID-19 peyvəndini ilk dəfə BU ÖLKƏYƏ SATDI
"Putin, Əliyev və Sarkisyan iyunun 20-də görüşəcək"
Kenan Beren Saata yazdığı mahnını oxudu
Bakıya od ələnəcək, bəzi rayonlara yağış yağacaq
CeyLo idmana 4,5 milyonluq üzüyü ilə getdi - FOTO
Menstruasiya haqqında qısa məlumat
Gündüz yuxulayanlara bəd xəbər
Demetin əri ilə qızı dalaşdı-SƏBƏB/FOTO
Rəngarəng ayaqqabılar
Sevgi dediyin təmənnasızlıqdır
"Azərbaycan və Ermənistan müharibəyə ən yaxın vəziyyətdədir" - HESABAT
Onun yaxşı dost olmadığını necə bilək?
Ay tutulması baş verəcək - Dəqiq vaxt açıqlandı
Prezidentdən yeni Sərəncam
Saxta dostu necə tanımalı?
Qələm peçenyesi (foto-resept)
Sucuq (foto resept)
İtalyan üsulu makaron (foto resept)
Bambuk gülünə qulluq
Həkimlər ilanın mədəsindən dəsmal çıxardılar – VİDEO
Azərbaycanda daha 38 nəfər koronavirusdan öldü: 1428 yeni yoluxma
Buraxılış imtahanında iştirak edəcək şagirdlərin NƏZƏRİNƏ
Peyğəmbərimizin (s) 4 cür sükutu olardı
Yol polisinin maaşları artırılacaq - Cərimələrin hesabına
Xoşbəxtlik hissi yaradan qidalar
Cəhənnəm göydə imiş?
Dərsliklərin monitorinqində yeniliklər olacaq
Blatter və Platinini futboldan kənarlaşdırdılar - 8 il
Antibiotiklər: xeyri, yoxsa zərəri daha çoxdur?
Ermənilər cəbhə xəttində gərginlik yaratmağa davam edirlər
Sərhəd Qoşunlarının peşə bayramıdır
Kişi köynəkləri
Britaniyalı cütlük itini ölümündən sonra klonlaşdırdı - FOTO
Uşaqlıq yolunun plastikası - vaginoplastika
Gözlərə ziyan vuran vərdişlər
Mağaradan malikanə düzəltdi - Gecəyə 950 dollar qazanır - FOTO
Tətil sabahdan başlayır!
İyun ayı üçün bayramlar və tarixi günlər
Günümüzün xəstəliyi fibromiyalji sindromu
Ağdamda yırtıcılar kəndlərə hücum edir
- ŞƏRHLƏR