Tarixdən məlumdur ki, XVI əsrdə ərəb ölkələri Osmanlı imperiyasının əyalətlərinə çevrilmişdir. Suriya, İraq və Misir qədim mədəniyyət mərkəzləri kimi müsəlman alimlərinin diqqətini cəlb etsə də, artıq ərəb mədəniyyəti tənəzzülə başlamışdı. XIX əsrin I yarısından isə Ərəb mədəniyyətinin yeni inkişaf dövrü başlayır. Yeni və ən yeni tarixi dövrdə ərəb ölkələrinin həm iqtisadi və siyasi cəhətdən oyanması, milli azadlıq hərəkatının genişlənməsi, həm də müstəqil ərəb dövlətlərinin yaranması ilə müasir ərəb mədəniyyətinin təşəkkülü başlayır. Abbasilər xilafəti dövründə Bağdad öz kitabxana və təhsil müəssisələri ilə beyük elm mərkəzinə çevrilmişdi. Sonralar bu sıraya Dəməşq, Hələb, Qahirə, Marağa, Səmərqənd, Qəznə və s. şəhərlər də əlavə olundu. Hindlilərdən alınmış onluq say sistemi geniş yayılmağa başladı. Ərəb dilində hesaba dair ilk əsərin müəllifi Xarəzmidir. Cəbrin riyazi fənn kimi formalaşmasında Xarəzminin və Ömər Xəyyamın mühüm rolu olmuşdur.
Ptolemey və hind alimlərinin astronomiyaya dair əsərləri tərcümə edilərək öyrənildi və astronomiyanın inkişafı başlandı. Ərəblər göy cisimlərinin koordinatlarını təyin etməyi, istifadə olunan üç koordinat sisteminin birindən digərinə keçidi işlədilər.Yerin ölçülərini təyin etmək üçün dərəcə ölçməsi isə Xəlifə Məmunun dövründə aparıldı. Biruni, Xarəzmi, ər-Razi və s. mineralogiyaya dair əsərlər yazdılar. Biruninin “Məsudun qanunu”, “Mineralogiya” və İbn Sinanın “Bilik kitabı”-da atmosfer fizikasına və geofizikaya aid elmi müddəalar irəli sürülürdü. Heysəmin “Optika” əsəri isə hətta Qərbi Avropada da şöhrət qazanmışdı. Tibb sahəsində də nailiyyətlər əldə edilmişdir. İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" orta əsr Şərq aləmində və Qərbi Avropada uzun illər tibbi praktikaya aid əsas vəsait olmuşdur.
Bütün xalqların ədəbiyyatı kimi ərəb ədəbiyyatı da öz təməlini şifahi xalq yaradıcılığından götürmüşdür. İslama qədər yaradılmış ərəb ədəbiyyatı nümunələrinin yalnız az bir hissəsi dövrümüzə gəlib çatmışdır. Bunlar da VIII X əsrlərdə yazıya alınmışdır.
Məlumdur ki, cahiliyyə adlanan həmin dövrdə əsas poeziya janrı qəsidə olmuşdur. Bu janrın yeddi əsas nümayəndəsinin, İmrəul-Qeys, Tərəfə ibn əl-Əbd, Naqibə əz-Zubyani, Zuheyr ibn Əbi Sulma, Əntərə ibn Şəddad, Əşa və Ləbid Rabiənin qəsidələrindən ibarət külliyyat dövrün qiymətli ədəbi abidəsidir. Lukman Ad, Əksəm ibn Seyfiyin, Kuss ibn Səidə, Əmr ibn Gülsüm ət-Təqlibi isə cahiliyyə dövrü nəsrinin baniləri hesab olunur.
İslam dininin meydana gəlməsi və çox geniş ərazidə yayılması ərəb ədəbiyyatının daha da inkişafına səbəb oldu. Nəsrin inkişafında Quranın müəyyən rolu olsa da, ədəbiyyatın əsas janrı poeziya idi. Lakin bu dövrün poeziyasında qruplaşma meyli nəzərə çarpırdı. Belə ki, yaranan poeziya nümunələrinin çoxu bəzi siyasi və dini qrupların mənafeyini ifadə edirdi. Dövrün ictimai satirasının dəyərli nümunələri isə Azərbaycan şairi Musa Şəhəvatin qələminə məxsus idi.
Tədqiqatçılar Abbasilərin hakimiyyət illərini ədəbiyyatın “qızıl dövrü” adlandırırlar. Çünki bu dövrdə xilafətdə yaranan yeni ictimai siyasi şərait ədəbiyyatda daha böyük dəyişikliyə səbəb olur. Dövrün tələbinə uyğun olaraq yaranan ədəbiyyat (əsasən poeziya) ərəbdilli idi. Ancaq bu poeziyanın inkişafında Azərbaycan şairlərindən İsmayıl ibn Yəssarın, Abbas əl-Əmanın, Musa Şəhəvatın, Əbu Nəsr Mənsur ibn Mümkan Təbrizinin və b. mühüm xidmətləri olmuşdur. Yaranan poeziya nümunələri musiqi əsərlərində də öz əksini tapırdı. Ərəb musiqisi əsasən ərəb incəsənəti ilə bərabər işğal olunmuş ölkələrin incəsənətinin vəhdəti nəticəsində formalaşmışdır.
İslam dininin qəbul edilməsi, Yaxın və Orta Şərq, Şimali Afrika, cənub-qərbi Avropa ölkələrinin işğalı və Xilafətin yaranması musiqi mədəniyyətinin inkişafında mühüm rol oynadı. Belə ki, yunan musiqi nəzəriyyəsinin əsasları qəbul edildi, fars və Bizans musiqisinin təsiri altında ərəb musiqisinin səsdüzümü genişləndi, farsların not yazısı, əsas musiqi alətləri ərəbləşdirildi. 7 pərdəli 12 məqama əsaslanan ərəb musiqisi üçün spesifık kolorit, rəngarəng melizmlər, məqamdan yaranan ifa tərzi və zəngin ritm xarakterikdir. Klassik ərəb musiqisi, əsasən vokal musiqisi ilə təmsil olunur.
Orta əsrlərin görkəmli musiqi nəzəriyyəçilərindən sayılan əl-Kindi, İsfəhani, Fərabi, o cümlədən Azərbaycan musiqişünasları Səfiəddin Urməvi və Əbdülqadir Marağayinin əsərlərində Şərq musiqisinə dair mühüm məlumatlar öz əksini tapmışdır. Bu dövrdə İspaniya, Portuqaliya musiqisinə, Avropanın bəzi musiqi alətlərinin formalaşmasına ərəb musiqisinin böyük təsiri olmuşdur.
Sədaqət Məmmədova
XƏBƏR LENTİ
Sabahın HAVAsı
Tədris ilinin uzadılması nəyə hesablanıb?
Erməni təcavüzü nəticəsində Gəncədəki itkilər açıqlandı
Körpələrə qulluq
Saç qaynağı etdirməyin zərərlərini bilirsinizmi?
Makaronlu pomidor dolması (foto-resept)
Nazirlik hərəkətə keçdi
HAVA necə olacaq? 23-yanvar
Nazirdən əlaçı şagird və tələbələrə güzəştlərlə bağlı AÇIQLAMA
Qadının hədiyyəsi ərinin ölümünə səbəb oldu-FOTO
"Bu, o demək deyil ki, dövlət xəstəxanalarında xidmət pullu olacaq" - MÜSAHİBƏ
Dərini nəmləndirən maska
Qar səbəbindən məktəblər tətilə buraxıldı
Qədim Misir stomatoloqlarının metodu alimləri heyran edib
Türk mətbəxindən "Gavurdağı" salatı (foto resept)
Ərdoğan bu gün Bakıya gəlir
Şuşanın havadan görüntüsü - VİDEO
Ərdoğan Ancelina Coli ilə oteldə görüşüb
İrem Derici sarışın oldu - FOTO
"Ginnesin Rekordlar Kitabı"na düşən Bakı metrosu haqda 10 MARAQLI FAKT
Saba Tümər bu dəfə də diqqət çəkdi
Məşhur serial yenidən çəkilişlərə başladı-FOTO
Körpələrdə barmaq sorma və qəbizlik
Pik xəstəliyi
2013-cü ilin ən yaxşı fotoları
Rusiyada Mi-24 helikopteri qəzası ilə bağlı cinayət işi başlandı
Məşhur cütlüyün toyu təxirə salındı
Rusiya kataloqunda saxtakarlıq: Ermənilər Gürcüstan şəhərinə iddialarını ortaya qoydu - FOTO
ABŞ-da Azərbaycana qarşı çağırış
Britaniyanın yeni kralı bəlli oldu
Rəsulzadə ilə bağlı planlar gələn həftə bilinəcək
Gəlinlər üçün ayaqqabılar
"Pul tələb edən həkimin gözünü çıxarmaq lazımdır" - "5 nömrəli"nin baş həkimi
Gözəllik üçün fotoks
Metroda qatarlar dayanacaq
Aslı Enverin paylaşımı HEYRƏTLƏNDİRDİ - FOTO
Metastaz niyə yaranır?
Rəngli peçenyelər (foto resept)
Bu şəxslər təhsil haqqından azad edilə bilər
Karantin rejimi daha bir ay uzadıldı - RƏSMİ
Bütün noutbuklar üçün eyni...
Qəribə sərnişinlər və sürücülər
"Facebook"u bağlayan ölkələr
"Babil" serialının səhnəsi sosial mediada SƏS-KÜY yaratdı - VİDEO - FOTO
Daşaltı əməliyyatından 23 il ötür
Andrey Kudryaçenko: "Bakı mədəni dəyərləri bölüşmək üçün mühüm məkandır"
İyunun qeyri-iş günləri məlum oldu
Bayden Rusiyanı hədələdi: “Əgər qalib gəlsəm...”
2013 Qızıl Qlobus mükafatında ulduzların geyimləri
Çimərlik geyimləri
- ŞƏRHLƏR